Shownotes
Dat is nogal een thema, want uiteindelijk heeft alles zo’n beetje met arbeid te maken.
We beginnen ons verhaal dan ook in de middeleeuwen als er nog geen echte industrie is. Maar natuurlijk al wel gewerkt wordt, al was het waarschijnlijk minder dan nu. Gemiddeld, per dag, bedoelen we dan. Wat er sindsdien niet veranderd is, is dat je mensen hebt die rijk worden door anderen voor hen te laten werken. En als je in een loon-economie leeft, ben je wel gedwongen om je arbeidskracht te verkopen, om te overleven. Alhoewel; je kunt het natuurlijk ook terugpakken/stelen. De vraag is of dat op zijn beurt niet ook weer werken is.
(We schreven er ooit een boek over, helaas alleen in het Duits verkrijgbaar)
Er zijn ook altijd mensen en groepen geweest die zich tegen hun uitbuiting geweerd hebben. Ook in de Middeleeuwen. Ook in de Lage landen.
Grote boerenopstanden kennen we vooral uit de geschiedenis in Duitsland en Frankrijk. Engeland ook, overal eigenlijk. We moeten een nieuw boek raadplegen om te horen of die er ook hier waren. De uitslag volgt.
Maar toen begonnen, rond 1850, de eerste anarchisten en communisten te bedenken dat de rijke stinkers het probleem waren en dat er revolutie moest komen. In Nederland leidde dat tot de oprichting van de Sociaal Democratische Bond en het Nationaal Arbeids Secretariaat (NAS). In het kielzog van de Eerste Internationale. Nationaal Arbeids Secretariaat.
Wie precies wil weten hoe de Nederlandse relschoppers zich organiseerden – of juist niet – kan terecht bij het boek van Jacques Giele met de titel de 1e Internationale
Over de eerste radicale arbeidsorganisaties in Amsterdam heeft historicus Dennis Bos zijn Waarachtige Volksvrienden
(Pas op vrijdagavond 15 september, nadat het weer was omgeslagen en de regen inzette, keerde de rust terug. De schade was enorm: vele honderden ruiten waren gesneuveld, meer dan honderd Amsterdammers waren opgepakt en tientallen gewonden, zonder uitzondering slachtoffers van het overheidsoptreden, lagen in de gasthuizen) We hebben het dan over het jaar 1876 en het kermisoproer...
Natuurlijk kunnen we ook terecht bij Kapitaal en Arbeid in Nederland van communiste en partij-oprichtster Henriette Roland Holst.
En voor het geval u al dit moois niet meer antiquarisch kunt vinden, of uit de boekenkast van kameraden mag lenen (en altijd weer teruggeven, nondeju!), hebben we natuurlijk het IISG.
Maar met zevenmijlslaarzen gaan we dan verder door de geschiedenis. Het anarcho-syndicalisme ontstaat in Frankrijk en vindt ook zijn vertakkingen in Nederland (met het Nederlands Syndicalistische Vakverbond (NSV) met wel 20.000 leden). Terwijl de sociaaldemocraten die de anarchistische arbeiders te wild vinden, hun NVV gaan oprichten (voorlopers daarvan zijn de diamantbewerkers). Maar de arbeiders in Amsterdam waren niet erg overtuigd van nut en noodzaak van het reformisme.
Ook het enthousiasme over de communistische stroming blijkt beperkt houdbaar. Marx was welgeteld een keer in Nederland, bij de vergadering in Den Haag voor de oprichting van de 1e Internationale. Hij hield toen ook een bijeenkomst in Dalrust in Amsterdam, waar niet veel animo voor was
Hoogtepunt voor de communisten kwam na de Russische revolutie en we gaan dan ook in op de aanvankelijke steun daaraan van de kant van de anarcho-communisten, waaronder Emma Goldman. Na Kronstadt (1921) is de relatie echter goed voorbij.
In Nederland zijn radicale arbeidersbewegingen in toenemende mate gekeerd tegen hiërarchische organisaties, waaronder vakbonden. Lees daarover bijvoorbeeld het verbluffende boek van Harmen van Houten over de veenarbeiders in Drenthe.
En dan waren er ook de bewegingen die tégen arbeid waren, of vonden dat je je zo min mogelijk moest laten uitbuiten. De Moker en de Alarmgroepen. En Pieter Kooyman met zijn ‘Neem en Eet’.
Of de SAJO waar Anton Constandse ooit begon.
Maar dat waren toch uiteindelijk niet zo grote bewegingen (meer). De sociaaldemocratische NVV werd uiteindelijk toch een stuk groter, en daar eindigen we het eerste deel mee, met het voorbeeld van de eerste vrouwelijke vakbondsbestuurster, Alida de Jong, die weigerde om haar naaisters in de steek te laten en door de nazi’s afgemaakt werd in concentratiekamp Sobibor. De tweede wereldoorlog maakte een eind aan veel arbeidersbewegingen.
Ons tweede deel begint met de deels nieuwe bewegingen die daarna ontstaan.
Meer links hieronder.
Links
- Anarchistisch Kampeerterrein Appelscha - Camping Tot Vrijheidsbezinning
- Alarm en de SAJO enzo door Hans Ramaer - Alarm en de SAJO enzo door Hans Ramaer
- CONSTANDSE, Anton Levien | BWSA - Anton Constandse
- KOOIJMAN, Pieter Adrianus | BWSA - Pieter Kooijman
- Kelderuitgeverij - De Moker bij Kelder
- Herinneringen van een veenarbeider - Het Spoor Terug - VPRO - Harmen van Houten bij Het Spoor Terug, VPRO radio
- De begrafenis van Kropotkin in 1921 - De begrafenis van Kropotkin in 1921
- Kropotkin en de eerste wereldoorlog - Kropotkin en de eerste wereldoorlog
Over Hollanditis
Over de turbulente geschiedenis van sociale bewegingen in de polder. Begin jaren tachtig keek men in het buitenland verbaasd naar de massale vredesbeweging in Nederland die uit het niets leek te zijn opgestaan. De mensen hier hadden Hollanditis, of de "Dutch Disease" te pakken. Deze nieuwe podcast over de turbulente geschiedenis van sociale bewegingen in de polder laat zich inspireren door deze periode. We vertellen verhalen van de vredesbeweging tot kraken, over een rijk verleden van activisme, verzet en strijd in de lage landen. We graven deze geschiedenis op ter lering (ende) vermaak en inspiratie.
Hollanditis wordt gehost door Jeremy en Kees. Natuurlijk zijn die in van alles en nog wat onbezoldigd actief, als ze niet met een goed glas bietensap op de bank een boek zitten te lezen.
Kees is een luie huisvader en onderbetaalde zzp-er, maar ook al een leven lang op zoek naar rellen en bevrijdende revoluties (soms lukte dat bijna!) En fulltime amateur mediamaker (o.a. globalinfo.nl).
Jeremy is part time luie huisvader, part time army of one 'technical media support' en mede-organisator van het jaarlijkse 2.Dh5 festival voor activisten en wereldversleutelaars. Ook is/was hij voor of achter de schermen betrokken bij de podcasts Crash Course Economics, De Lockdown en Future Beyond Shell.
Copyleft - Kees & Jeremy - Radicale huisvaders
Transcripts
Welkom bij Hollandietis, de podcast over de turbulente geschiedenis van sociale bewegingen in de polder.
Speaker:Ik ben Jeremy en tegenover mij zit Kees. Wij zijn jullie hosts.
Speaker:Vandaag gaan we het hebben over gilden, vrije metselaars, bedrijfsorganisaties,
Speaker:vakcentrales, vakverenigingen, werkliedenverbonden, vakverbonden, vakbonden, vakbewegingen, syndicaten
Speaker:en dan hebben we het nog niet eens gehad over vrouwenbond en de bijstandsbond. Je begrijpt het
Speaker:al. Vandaag gaan we het hebben over de geschiedenis van de radicale arbeidsstrijd in de polder.
Speaker:We beginnen halverwege de 19e eeuw en eindigen deze aflevering in de Tweede Wereldoorlog.
Speaker:In het tweede deel, die je volgende week van ons kunt horen, vertellen we over de periode
Speaker:na de Tweede Wereldoorlog tot aan het heden en we sluiten af met een discussie over de
Speaker:huidige stand van zaken op de radicaal linker flank van de arbeidsstrijd. Wat gebeurt er nu
Speaker:allemaal en welke lessen kunnen we meenemen van deze rijke geschiedenis die we vandaag
Speaker:gaan bespreken? Dus Kees, helemaal terug in den beginnen. Toen waren er nog geen vakbonden,
Speaker:toen waren het gilden en vrijmetselaars, leg ze uit. Ja en kerken waren er ook. Het is ook
Speaker:interessant, helemaal in den beginnen waren er ook heel veel dingen niet. Bijvoorbeeld fabrieken
Speaker:en dus arbeiders op die schaal. De eerste misschien grootschalige verzamelingen arbeiders
Speaker:waren landarbeiders bij grootgrondbezitters die de aardappelen moesten komen rooien. Het is precies
Speaker:ook daar waar je de eerste stakingen en rellen ziet, is ook in Nederland bij de landarbeiders.
Speaker:En je ziet door de geschiedenis heen natuurlijk altijd opstanden, in het begin vooral boeren
Speaker:opstanden in Nederland. De geschiedenis ingaand zie je dat veel minder, misschien omdat het meer
Speaker:een uithoek was. In Duitsland heb je in de middeleeuwen periodes gehad dat er bepaalde
Speaker:delen van Duitsland gewoon onregeerbaar waren, omdat de boeren hun hooivorken voor iets anders
Speaker:benutten dan om hooi te vorken. In Engeland had je de levelers. Ja en de sporen daarvan zie je dan
Speaker:in Nederland ook wel als dat zich gaat ontwikkelen zoals dat heet. Maar je hebt natuurlijk een
Speaker:maatschappij tot ver in de middeleeuwen gehad die hoofdzakelijk georganiseerd was of door de
Speaker:kasteelheer, om zo te zeggen. Dus als die een toernooi hield dan was er iets te beleven. Of
Speaker:door de kerken. Die bepaalden in feite waar het over ging, los van de overlevingsarbeid die
Speaker:mensen verrichten. Dan hebben we het over de feudale periode. Dat werd langzaam beetje bij
Speaker:beetje in Nederland, over de hele wereld eigenlijk, opzijgeduwd door de opkomst van
Speaker:het kapitalisme. Er zit een soort overgangsperiode in dat er steeds grotere steden of dorpen ontstonden
Speaker:en dat er tussenhandel ontstond en zelfs internationale handel. Wat vooral in Nederland
Speaker:natuurlijk nodig was, want wij van Hollandietis willen onze luisteraars elke uitzending aan
Speaker:helpen herinneren dat voordat er spul binnengehaald werd hier alleen maar uien groeiden en verder
Speaker:helemaal niets. Toen dat tot ontwikkeling kwam een beetje ontstonden de eerste verbonden van
Speaker:mensen die dezelfde beroepsgroep deelden. Zoals smeden of hoef, hoe noem je dat, paarden,
Speaker:handelaren of weet ik veel wat. En die organiseerden zich in gilden. Dat weten we allemaal nog van
Speaker:onze geschiedenisles waarschijnlijk. Want zo gaat het verhaal dat dat zo langzaam dan
Speaker:tot een soort civiele maatschappij heeft geleid waarin mensen zich buiten de kerk en het kapitaal
Speaker:om ook konden organiseren. En langzaam is dat zo gegaan. Een bijzondere groep daarbinnen is
Speaker:eigenlijk de vrijmetselaars die een soort vooral tegen de katholieke kerk gericht verbond. Er was
Speaker:vooral een elitair gebeuren. Dat ging alle kanten op. Je had hele conservatieve maar ook progressieve
Speaker:praktijken binnen die vrijmetselaars groepen. En in ieder geval stonden die niet onder heerschappij
Speaker:van het bisdom. Je hebt natuurlijk ook in protestantse gebieden heb je vrijmetselaars.
Speaker:En er gaan allerlei complottheorieën natuurlijk over wat daar achter zat en nog steeds. Ze
Speaker:bestaan nog steeds. Het is tegenwoordig veel elitairder misschien nog. En het is een soort...
Speaker:Ik heb met veel plezier de Dan Brown boeken gelezen toen ik klein was.
Speaker:Dan Brown heeft veel schoongemaakt. Maar goed, net als bij Joodse organisaties. Mensen die daar
Speaker:niet bij zitten die kunnen dat gebruiken om daar alles op los te laten waar ze van vermoeden dat
Speaker:daar allerlei geheime plannen gesmeed worden waar zij niet bij zitten. En dat was bij die
Speaker:vrijmetselaars ook zo. En gedeeltelijk klopt dat ook een beetje, want soms hebben revolutionaire
Speaker:organisaties daar ook gebruik van gemaakt. Bakunin is een bekend voorbeeld, hoewel nog
Speaker:steeds onduidelijk is in hoeverre die nou echt lid was. Het was vooral zijn vader die daar iets
Speaker:belangrijks in was. Bakunin, de bekende anarchist. Je hebt vooral ook heel veel extreemrechtse
Speaker:vrijmetselaars tegenwoordig. In Italië is een bekend voorbeeld de propaganda due waar Belusconi
Speaker:ook lid van was en die achter veel van de aanslagen van de strategie van de spanning
Speaker:in de jaren tachtig bleek te zitten en waar zo'n beetje alle hoofden van de geheime diensten lid
Speaker:van waren. Dus dat is een schimmige wereld. Maar in ieder geval toen ze ontstonden was dat ook
Speaker:gedeeltelijk een parallele structuur waar ook, voordat er vakbonden bestonden,
Speaker:mensen zich van een bepaalde beroepsgroep konden ontmoeten en filosoferen. Dat was het eigenlijk
Speaker:vooral wat ze beoogden te doen. En zo had je langzaam met die ontkerkeling, ontstonden er
Speaker:meer van dat soort clubs waar mensen zich konden organiseren. En uiteindelijk, zeker in Nederland
Speaker:heeft het tot een enorme verzuiling geleid. Je had letterlijk die zuilen van liberale socialisten
Speaker:en kerkelijke mensen en dan nog de humanisten die allemaal elk hun eigen organisatie hadden,
Speaker:hun eigen media, hun eigen huisvrouwenvereniging, ik weet niet, maar dus ook hun vakbonden.
Speaker:Toen die begonnen te ontstaan onder invloed van de eerste socialistische of communistische
Speaker:oprispingen, die volgden op Karl Marx en Friedrich Engels hun theorieën en de organisatiekunde van
Speaker:heel veel andere mensen in rond 1860, 1870. Ja, want daar veel van de geschiedschrijving
Speaker:rondom het socialisme, communisme, anarchisme, dat begint rondom die periode, rondom de eerste
Speaker:internationale, zoals dat wordt genoemd. Hoe voltrok zich dat in Nederland? Ja,
Speaker:eigenlijk sloten die daar goed op aan. Hoewel Nederland laat industrialiseerde en zeker toen
Speaker:nog helemaal geen industrie had van betekenis in ieder geval. Je had wat textielindustrie in
Speaker:Brabant en in Twente en dat was het zo'n beetje. Maar je had wel allerlei linksbeginnende organisaties.
Speaker:Kenmerkend voor Nederland is altijd geweest dat de libertaire kant daarvan altijd, of altijd in
Speaker:het begin, veel sterker was dan de centralistische, marxistische of communistische kanten van. Ja,
Speaker:wat we dan even erbij moeten noemen is dat we libertaire dan in de traditionele betekenis
Speaker:daarvan noemen. Dus denk niet gelijk aan de rechtslibertaire die we in Amerika kennen en
Speaker:dat soort lui. Maar libertaire had voorheen een betekenis dat de vrije kant of de anti-autoritaire
Speaker:kant van de socialistische beweging. Ja, want opmerkelijk vroegen eigenlijk, voordat ze hun
Speaker:structuur goed uitgevouwen hadden, begon al onmiddellijk die discussie over het gevaar van
Speaker:autoritair en centralistische praktijken binnen die opkomende bewegingen. Ze hadden op een gegeven
Speaker:moment, Marx schreef met Engels het communistische manifest die eindigde met de oproep aan
Speaker:proletariërs aller landen om zich te verenigen. Dus het was duidelijk een internationalistisch
Speaker:gebeuren en daarom werd al snel de eerste internationale opgericht om die strijd te
Speaker:kunnen te kunnen bundelen of coördineren. Vanuit die eerste internationale werd ook opgeroepen om
Speaker:vakbonden op te richten en dat gebeurde dan ook in al die landen waarvan mensen bij die
Speaker:internationale aanwezig waren. Maar de eenheid die was ver te zoeken en er was vooral een richtingen
Speaker:strijd tussen de, wat we net zeiden, de centralistische communisten rondom Marx en
Speaker:de anarchisten die in die tijd heel snel ontwikkeld waren en eigenlijk getalsmatig
Speaker:zeker in het noorden van Europa veel veel sterker waren dan de communisten. Die internationale,
Speaker:hoe was die opgekomen? Hoe was die geconstitueerd? Waren er bijeenkomsten? Gingen niet via de
Speaker:zoomvergaderingen bij elkaar zitten? Hoe organiseer je in de midden einde van de 19de eeuw een
Speaker:internationale? Ja nee, er werd weinig gezoomd inderdaad in die tijd. Het was echt een kwestie
Speaker:van conferenties en daar met z'n allen naartoe gaan en afgevaardigden sturen. En dan was het
Speaker:altijd heel belangrijk of die afgevaardigde jouw stroming vertegenwoordigde of dat er eentje van
Speaker:een andere bloedgroep naartoe ging. En dus gingen er meerdere, ja dat leidde tot enorme felle
Speaker:discussies en scheuringen al redelijk snel. En het is nog steeds een historieke strijd over hoe
Speaker:dat nou precies gegaan is. Sommigen zeggen dat Marx en zijn zijn clubje een hekel aan die anarchisten
Speaker:hadden en ze eruit getrapt hebben zoveel mogelijk. En anderen zeiden dat het juiste anarchisten waren
Speaker:die niet mee wou doen, want die zeuren altijd, die zijn altijd overal tegen, dus die vonden hier
Speaker:ook wel weer iets waar ze het niet mee eens waren. Het was eigenlijk anders dan nu waar alles de hele
Speaker:tijd fragmenteert en zo was het toen veel meer een redelijk geordend proces met grote conferenties
Speaker:van beide kampen waar je dan verslag kreeg van wat er besproken was op de grote internationale
Speaker:conferentie. Waarin toen tot de oprichting van de internationale wet werd besloten. De eerste
Speaker:internationale was dat en opgeroepen werd om overal vakbonden op te gaan richten om de arbeidsstrijd
Speaker:te gaan voeren. Misschien is het overbodig om te noemen, maar het hele idee is net over feudalisme.
Speaker:Kapitalisme is opgekomen, daarbij hadden de arbeiders en de kapitalisten tegengestelde
Speaker:belangen. Het idee van de vakbonden was om voor de belangen van de arbeiders op te komen en samen
Speaker:sta je sterk. Door je arbeid te onttrekken, door te staken, konden ze afdwingen dat de
Speaker:erbarmelijke omstandigheden waarin ze moesten werken in die tijd beetje bij beetje konden
Speaker:verbeteren. Dat proces voltrok zich door heel Europa in verschillende plekken eerder en andere
Speaker:plekken later. Sommige industrieën waren op de ene plek groter dan op de andere. Het is een
Speaker:heel divers landschap aan vakverenigingen, vakbonden en we hebben het lijstje net allemaal
Speaker:opgenoemd. Beetje bij beetje begonnen die verschillende clubs bij elkaar te komen na te
Speaker:denken over hoe ze niet alleen binnen hun eigen land of binnen hun eigen sector belangen hadden,
Speaker:maar ook als klassen in zijn geheel een belang hadden om het hele systeem van de klassenmaatschappij
Speaker:onverder te werpen. Dat zat er eigenlijk meteen bij het begin al in bij een gedeelte van de mensen
Speaker:die vonden dat je arbeiders moest organiseren, met nadruk op de mannen, was dat zij ook hadden
Speaker:beredeneerd dat de grootste pijler was waar de machthebbers hun macht vandaan haalden,
Speaker:was dat zij voor hun werkten. En dus omgekeerd, als je de algemene staking succesvol zou kunnen
Speaker:uitroepen, dan zou dat de ondergang van de heersende klasse betekenen. En eigenlijk was
Speaker:dat voor de revolutionaire binnen die organisaties was dat minstens zo belangrijk dan wat je hiervoor
Speaker:beschreef, die directe verbetering van omstandigheden en dat soort dingen. Sterker
Speaker:nog, eigenlijk was dat een beetje het verhaal van de de sociaaldemocraten die later opkwamen
Speaker:en dat zorgde voor een deel van de commotie ontstond juist over dat je revolutionaire
Speaker:aspiraties moest blijven koesteren. En een ander gedeelte van de verschillen in mening,
Speaker:dat ging over hoe centraal dat allemaal moest worden gecoördineerd of dat je juist zoveel
Speaker:mogelijk decentraal en mensen hun eigen bondjes moest laten doppen. Het ontplofte helemaal toen
Speaker:het ging over parlementarisme of niet. Dus de manier om die strijd te voeren, want dat kwam
Speaker:begon toen op te komen, algemeen kiesrecht. In verschillende landen werd dat begin 1900
Speaker:werd dat ingevoerd. Daarvoor had je een gedeeltelijke kiesrecht en dat werd langzaam
Speaker:uitvergroot naar alle mannen. En ik geloof pas in 1917 in Zwitserland was een van de allerlaatste,
Speaker:mochten vrouwen ook allemaal mee stemmen. Maar de sociaaldemocratische stroming binnen de
Speaker:linkse familie die vond toen dat eenmaal bevochten was, dat dat dan ook het toneel was waar je de
Speaker:strijd moest voeren. Binnen die vakbeweging zijn, zoals je nu omschrijft, drie verschillende
Speaker:discussies gaande en verschillende organisaties die dan kant innemen in discussies. En het zijn
Speaker:dan niet alleen discussies, maar ook discussies leiden tot een bepaalde praktijk. Aan de ene
Speaker:kant, hoe organiseer je? En hoe organiseer je met een centraal bestuur die alles bepaalt voor een
Speaker:hele vakbond? Of organiseer je je decentraal en maak je beslissingen van onder naar boven toe,
Speaker:zeg maar? Anderzijds, moet je je organiseren als een vakbond op het politieke toneel,
Speaker:of moet je je organiseren als politieke partij op het politieke toneel en moet je proberen de
Speaker:staat te veroveren? En het derde strijdpunt was altijd, moeten we de staat onverwerpen en
Speaker:ons de socialistische idealen via wapende strijd of wat dan ook? De revolutie. Ja, moeten we een
Speaker:revolutie voeren of moeten we via reformisme de socialistische heilstaat bereiken? Dus ja,
Speaker:allemaal verschillende stromingen die allemaal verschillende ideeën hadden over hoe de wereld
Speaker:te veranderen. En het grappige was dat in Nederland een groot gedeelte van de mensen
Speaker:die actief waren geworden eind 1800, die stonden aan de kant van de decentrale,
Speaker:revolutionaire stroming. En dat leidde ertoe dat in Nederland de Sociaaldemocratische Bond
Speaker:was opgericht door mensen als Domenaar Nieuwenhuis en andere metgezellen van hem. En die waren ook
Speaker:bij de Eerste Internationale aangesloten. Samen met wat vakbonden die toen net in die periode,
Speaker:kennelijk was de tijd er rijp voor, allemaal opgericht begonnen te worden. De Nederlandse
Speaker:Werkliederverbond. Ja, en in 1866 de Typografen. Dat waren de allereersten die zich organiseerden
Speaker:in een vakbond. En kort daarna het Nederlands Werkliederverbond om verschillende van die groepen
Speaker:bij elkaar te harken. En op het Eerste Internationale Congres, dat was in Den Haag
Speaker:trouwens in 1872, dus dat zijn al die wat nu de iconen van links zijn, die zaten daar bij elkaar,
Speaker:is besloten om op te roepen om die vakbonden op te richten. En toen is in Nederland is het NAS,
Speaker:het Nationaal Arbeidssecretariaat, is opgericht. Shit, die ben ik vergeten in mijn lijstje op te
Speaker:noemen. Arbeidssecretariaat. Ja, want dat is een afkorting. Dat is geen echte bond natuurlijk. Ik
Speaker:bedoel het was wel een enorme echte bond. Dus die NAS, dat Nederlands Arbeidssecretariaat,
Speaker:dat was een heel breed gebeuren waar allerlei groepen in zaten, ook de latere Sociaaldemocraten,
Speaker:die toen nog niet echt bestonden, maar al redelijk snel daarna opkwamen en zich apart
Speaker:gingen organiseren. En ook pas in 1906 eigenlijk is de NVV opgericht, dat is een Sociaaldemocratische
Speaker:bond, om dat reformistische pad goed te gaan vertegenwoordigen. En de revolutionaire arbeiders
Speaker:in Nederland en een paar arbeidsteurs die bleven in die NAS of onderdeel daarvan,
Speaker:zoals de Sociaaldemocratische bond, die is ook blijven bestaan. Vanwege allerlei ruzies is de
Speaker:eerste internationale is redelijk snel weer opgedoekt. En toen hebben de anarchisten in
Speaker:Saint-Imié, een stadje in de Jura, waar om misschien niet helemaal goed te verklaren redenen,
Speaker:de horlogemakers allemaal georganiseerd waren in anarchistische vakbonden. Dat kwam natuurlijk
Speaker:omdat Kropotkin daar heeft lopen huishouden. Ja, of andersom. Die dacht van, daar kan ik wel
Speaker:hangen. Bakoenen is er ook geweest, geloof ik nog. En alles wat daarna iets te betekenen had
Speaker:in de anarchistische bewering in Saint-Imié is echt een centrum van het georganiseerde anarchisme
Speaker:geworden in Zwitserland. Zwitserland heeft natuurlijk ook los van het anarchisme, of misschien
Speaker:niet eens los van het anarchisme, een lange traditie van autonomie en decentraal organiseren.
Speaker:Ja, en toen was het een tijdje, was het een beetje lossant in die linkse beweging en veel ruzie.
Speaker:En zowel Marx als Bakoenen zijn ondertussen gestorven. Niet door de ruzie, maar gewoon
Speaker:omdat ze oud waren en hun baard tot op hun knieën. En toen is er in 1889 de tweede
Speaker:internationale opgericht in Parijs. En ze hebben nog geprobeerd om dat te verhinderen.
Speaker:Vanuit in die tijd was de Sociaal Democratische Bond en mensen als Donald Nieuwenhuis en
Speaker:Christiaan Cornelissen. Dat waren de David Graebers en Naomi Kleins van toen. Dus die hadden
Speaker:autoriteit, die hadden wat te zeggen, hoewel dat vreemd is misschien voor een anarchistische
Speaker:beweging, maar binnen die linkse internationalen. En ze waren ook een soort wel meer tussenpersoon
Speaker:en dan de echte hardcore anarchisten. Bijvoorbeeld Donald Nieuwenhuis heeft ook als eerste das
Speaker:kapital vertaald in Nederland. Dat had hij gedaan. Hij was heel erg voor die economische
Speaker:analyse van Marx. Dat vond hij heel belangrijk. Alleen die manier van organiseren die daar
Speaker:achteraan kwam, daar waren ze niet voor. Dus ze hebben geprobeerd om alle verschillende
Speaker:bloedgroepen nog bij elkaar te harken om in poging om niet dan weer een tweede internationale
Speaker:met alle centralistische tendensen van die te creëren, maar op een andere lossere manier
Speaker:te gaan samenwerken. En dat is mislukt, want niemand geloofde daarin, of in ieder geval
Speaker:die autoritairen niet. En die zijn toen verder gegaan met hun tweede internationale. Otto
Speaker:von Bismarck, de bekende Duitse staatsman, zei in het goed Duits Groundheads, wealth
Speaker:and privilege may well tremble should ever the black and red unite. Na de splitsing tussen
Speaker:de anarchisten en de marxisten in 1872. Dus het is niet gelukt om weer terug bij elkaar
Speaker:te komen, want anarchisten en marxisten maken nog altijd tot de dag van vandaag ruzie over
Speaker:van alles en nog wat. Ja, en al die andere stromingen niet te vergeten. Die sociaaldemocraten,
Speaker:trotskisten en iedereen vecht elkaar voortdurend de tent uit. Maar op zich viel het nog wel
Speaker:mee. Tenminste, ik was er niet bij natuurlijk, maar wat je leest werd er nog redelijk geciviliseerd
Speaker:gediscussieerd en je kon gewoon bij het ene kamp horen of bij het andere. Maar in ieder
Speaker:geval, Marx is nooit populair geweest in Nederland. En om even nog verder terug te gaan in de
Speaker:tijd. Hij heeft één keer opgetreden in Nederland om te proberen zijn ideeën te ventileren.
Speaker:Dat was georganiseerd door Klaas Rys, een van de eerste communisten in Nederland, die
Speaker:ook heel actief was in de oprichting van woningcorporaties en dat soort dingen. Was een bezig mannetje,
Speaker:maar die had dus ook van Marx gehoord en die dacht van die venten die halen we naar Nederland.
Speaker:En dat hebben ze ook gedaan. Ik heb heel lang gezocht van waar dat nou precies gebeurd
Speaker:moest zijn, maar ik denk dat het allemaal gesloopt is. Ergens in de Amsterdamse binnenstad
Speaker:bij de Wijzelstraat, maar ik kon het niet meer terugvinden. Maar in ieder geval, dat
Speaker:was geen succes. Het waren 150 mensen, terwijl de best groot aangekondigd was en een gedeelte
Speaker:van het publiek was ook tamelijk rowdy en schreeuwde er doorheen. Dus dat is nooit heel
Speaker:erg populair geworden in Nederland. Het grappige is ook dat Donald Nieuwenhuis was natuurlijk
Speaker:de eerste die via de parlementaire weg ook het parlement inkwam als kandidaat van Friesland,
Speaker:een deel van Friesland. En die was duidelijk veel libertairder. Aan het begin was hij
Speaker:nog niet echt een anarchist, maar dat werd hij al redelijk snel, juist door zijn ervaringen
Speaker:in het parlement. En hij kwam naar buiten en hij zei van nou, daar heb je echt helemaal
Speaker:niks aan. Het is niet voor niks afkomstig van het Latijnse woord parlaren, parlement.
Speaker:Het is gewoon een kletsvorm en als je strijd wil leveren, dan moet je daar niet zijn. Dus
Speaker:hij werd steeds meer, zeker tegen politieke partijen, maar ook eigenlijk tegen vakbonden.
Speaker:Omdat daar dat centralisme ook terug te vinden is. Terwijl het NAS, waar zij dan ook deel
Speaker:van uitmaakten, dat was natuurlijk wel degelijk een organisatie waar ze bij zaten. Het was ook
Speaker:niet meteen van stel op de sprong dat hij daar tegen werd, maar zo langzaam werden ze steeds
Speaker:meer tegen organisatie eigenlijk. Totdat dat gebeurde waren ze groot en populair in bepaalde
Speaker:delen van Nederland. En de grootste organisatie van arme werkende lieden, by far. En een van de
Speaker:plekken waar ze redelijk groot waren, of echt wel groot, was in Amsterdam onder de scheepsbouwers in
Speaker:de oostelijke eilanden, waar ooit de scheepswerven voor de VOC hadden gelegen en nog steeds.
Speaker:Dat strepen werden gebouwd en daarachter waren daadwerkelijke krottenwijken. Daar waren de
Speaker:armste delen van Amsterdam. En ook in wijken als de Jordaan was veel aanhang voor de Sociaal
Speaker:Democratische Bond. En ze hadden bijvoorbeeld een groot lokaal waar elke zondag bijeenkomsten
Speaker:werden gehouden. En dan kwamen er beroemde mensen toespraken houden. Gebouw Constantia aan de
Speaker:Rozegracht in Amsterdam. Als je daar meer verhalen over wil horen, dan moet je bij Dennis Bos zijn.
Speaker:En die heeft ook een prachtig boek geschreven over die begintijd van de socialistische bewegingen.
Speaker:Dat heette Waarachtige Volksvrienden. Het is nu alleen nog maar antiquarisch te verkrijgen.
Speaker:In dat gebouw Constantia was dus een soort centrum van alle debatten over hoe dat nou moest met
Speaker:organiseren en de revolutie en links. En dat was duidelijk een meerderheid waar anarchisten,
Speaker:Sociaal Democratische Bond leden en andere tuigen. En er valt heel veel over te vertellen. Maar we
Speaker:moeten daar apart bij stilstaan een keer. Maar een van de fenomenen was dat ze allemaal gewapend
Speaker:waren. Men kon in die tijd nog vrijelijk pistolen kopen. En als je de anarchistische bladen uit die
Speaker:tijd, die bij het ISG in te zien zijn, leest dan de eerste paar pagina's staan vol met reclames
Speaker:voor wapenfabrikanten. In het Internationaal Instituut voor de Sociale Geschiedenis. Die,
Speaker:ja. En de politie viel ook regelmatig aan en daarom hadden ze voor het, als de vergadering
Speaker:ten einde was of de bijeenkomst, dan was altijd de jeugdsport afdeling van de Sociaal Democratische
Speaker:Bond. Die stond klaar buiten om de bezoekers te beschermen tegen aanvallen van de politie.
Speaker:En die hadden geoefend in, wat je tegenwoordig zelfverdediging zou noemen, martial arts en
Speaker:zo. En die vochten dan met de politie om te voorkomen dat de mensen in de pan gehakt zouden
Speaker:worden. De Sociaal Democratie, it ain't what it used to be. Dat was dus het begin. Maar toen kwam
Speaker:daar binnen kwam een afdeling die vond die parlementaire weg, dat was toch de enige.
Speaker:Het is een beetje wat je nu ook weer terug ziet komen. Zo af en toe regelmatig komen er van die
Speaker:fatsoensrakkers die gaan vertellen dat je toch echt aan de wet moet houden en dat die ook voor
Speaker:jou daar is en het systeem best goed is en dat soort dingen. Nou waren ze toen niet heel erg in
Speaker:staat om dat te doen omdat de armoede toen natuurlijk nog heel erg voor het oprapen lag.
Speaker:Nu ook weer trouwens. Maar die oproepen om een partij op te richten en daar was iedereen
Speaker:falikant tegen en toen hebben ze dat in Zwolle gedaan. Want in Amsterdam was dat niet mogelijk.
Speaker:Ze konden die oproep om een partij op te richten, konden ze niet organiseren in Amsterdam.
Speaker:Nee, nee. Dat was ook duidelijk want toen ze dat deden in 1894. Toen werd die opgericht dus
Speaker:in Zwolle. Je kan daar gaan kijken en daar hangt nog een plaquette van hier is het gebeurd.
Speaker:En toen wouden ze wel natuurlijk dat mensen erop zouden gaan stemmen en voor zouden actief worden.
Speaker:Dus toen zijn ze naar Constantia gegaan om dat aan te kondigen en toen werden ze letterlijk van
Speaker:het podium afgeslagen. Twee van de oprichters van de tegenwoordige PvdA dus. De een die ontving
Speaker:zelfs een messteek en de andere is bloedend van het podium afgejaagd. Ja, dus dat gaf wel aan
Speaker:hoe ongelooflijk fel mensen tegen het parlementarisme waren in die periode. Daarbinnen
Speaker:in Frankrijk was het syndicalisme of anarcho-syndicalisme was in opkomst als een soort
Speaker:tegenhanger. Van ja, wat wil je dan? Hoe wil je dan de strijd organiseren en de maatschappij?
Speaker:En dan hadden zij eigenlijk het anarcho-syndicalisme ontstond toen langzaam als een soort ideologisch
Speaker:kader. De cgt van nu de grootste vakbond van Frankrijk is daar ooit uit ontstaan. Dus het idee
Speaker:van het anarcho-syndicalisme is in plaats van dat je via een politieke partij aan de macht komt,
Speaker:ofwel gewapend ofwel ongewapend, ga je via de vakbond kracht opbouwen. Het wapen in de handen
Speaker:van de arbeiders is dan de algemene staking, waarbij het werk geheel wordt neergelegd in
Speaker:eigenlijk alle industrieën. En ja, de wielen van het kapitalisme en de staat eigenlijk tot stilstand
Speaker:komen. En uit die toestand dan de macht wordt overgenomen door de vakbonden zelf, door de
Speaker:werkers zelf. En vanuit die structuren van de vakbonden dan een nieuwe maatschappij ontstaat.
Speaker:Daarbinnen ontwikkelden zich allerlei soorten deelgebieden van hoe dat dan precies in zijn
Speaker:werk zou moeten gaan. Bij de zelfbestuur begon als een idee op te komen en coöperaties.
Speaker:Want het waren niet alleen maar anarchisten die hierover spraken, maar ook linkse marxistische
Speaker:stromingen waren veel veel groter en populairder dan de parlementaire stromingen op dat moment.
Speaker:Ja zeker, maar die linkse marxistische of communistische stroming had je ook. En het
Speaker:radekommunisme bijvoorbeeld is er een die ook zich verzette tegen het idee van die partij en
Speaker:die centrale comité's en al die hiërarchische ideeën.
Speaker:Gepopulariseerd door meneer Anton Pannenkoek.
Speaker:Ja, Pannenkoek en Gorter, een aantal Nederlanders die daar een hele belangrijke rol in hebben gespeeld.
Speaker:De socialdemocraten zitten ook niet stil en die hebben die partij opgericht en die willen dan
Speaker:ook een vakbond daarbij hebben. Omdat ze wel zien dat die revolutionaire syndicalisten en die
Speaker:Nassers enzo daar, die komen niet op gang. Dus dan wordt het NVV in 1906 opgericht,
Speaker:Nederlands Verbond van Vakverenigingen. Daarvoor had je al de diamantbewerkers in Amsterdam en
Speaker:in andere steden waar diamant geslepen worden, die zich echt los van de Sociaaldemocratische
Speaker:bond hadden georganiseerd. En dat ging allemaal op in de NVV. En die is later nog gefusieerd met
Speaker:een katholieke vakbond, de NKV. En toen is dat uiteindelijk de FNV van nu geworden. Maar dat is
Speaker:heel kort door de bocht, want die FNV die bestond ook weer uit allerlei afzonderlijke bonden.
Speaker:Het wordt allemaal uitgebreid gedocumenteerd in de show notes. Dus als je denkt van wat een
Speaker:alfabetsoep. Klopt. Maar ja, wat doe je daaraan? Nu is eigenlijk, als we heel snel thuis willen zijn,
Speaker:kan je zeggen dat de FNV de enige is die nog echt van over is. Al die andere dingen zijn ten onder
Speaker:gegaan. Gedeeltelijk omdat natuurlijk had je in 1917 de Russische Revolutie en de Eerste Wereldoorlog.
Speaker:De Eerste Wereldoorlog heeft heel veel van die radicale stromingen kapotgemaakt. Omdat het toen,
Speaker:net als nu, als je bijvoorbeeld links in Oekraïne of in Palestina probeert te ontwikkelen als het
Speaker:ontstaat van de oorlog, dan is dat kansloos. Dan gaat het alleen nog maar over dooien,
Speaker:bombardementen en weet ik veel wat. Ja, plus het feit dat Arbeider geen natie heeft, geen land.
Speaker:Dat idee van het internationalisme, dat bleek toch in de praktijk wel anders te gaan. De Duitse
Speaker:Sociaaldemocraten steunden uiteindelijk de oorlog. En zelfs anarchisten als Kropotkin namen een
Speaker:pro-oorlog standpunt in. Dus ja, de oorlog maakte een hoop... Meer kapot dan je liefhebbers. Kropotkin
Speaker:zal ernstig bezwaar hebben tegen jouw uitleg. Hij vond dat hij vooral tegen Duitsland gekozen had.
Speaker:Dat was het grootste, zoals je nu kan, mensen hebben die Amerika... Die zeggen van ik ben
Speaker:helemaal niet voor Rusland, maar ik ben tegen Amerika en daarom... Dus dat was hun... Hoe
Speaker:noem je dat ook alweer? Pruissische dreiging voor Europa. Kropotkin, de eerste anti-imp.
Speaker:Hij draait zich om in zijn graf. Maar goed, je had dus die Russische revolutie en die werkte
Speaker:heel sterk in combinatie met dat allerlei radicale bewegingen kapot gingen. Die werkte
Speaker:heel sterk als voorbeeld van zie je, daar heb je tenminste wat aan. Die nemen de macht. Daar
Speaker:zijn de arbeiders en dat is voor het eerst een plek waar ze de macht echt hebben.
Speaker:En want even voor de duidelijkheid, aan het einde van de Eerste Wereldoorlog is in 1817
Speaker:de revolutie gelukt in Rusland en daar staat de Sovjet-Unie. En de hele wereld kijkt opeens
Speaker:naar een voorbeeld van hoe het zou kunnen gaan. En dat verandert natuurlijk de geschiedenis voor
Speaker:altijd, maar ook zeker de geschiedenis van radicale stromingen, omdat de autoritaire stromingen binnen
Speaker:het socialisme en het communisme opeens een gigantische boost krijgen. Want Lenin en Trotski,
Speaker:die van die toch autoritaire stromingen binnen het marxisme zijn, die hebben daadwerkelijk de
Speaker:macht gekregen. En al die andere mensen die zijn onderling aan het vechten en uit elkaar aan het
Speaker:splitsen en weet ik veel wat allemaal aan doen. Heel veel, maar niet aan de macht. Dus misschien
Speaker:is dat toch de manier. Ja en plus dat ze natuurlijk in het begin was niet meteen helemaal duidelijk
Speaker:hoe verschrikkelijk ze om zouden gaan met die macht en kregen ze nog veel krediet ook van andere
Speaker:linkse stromingen en zelfs van anarchisten. En een beroemd voorbeeld is Emma Goldman en
Speaker:Alexander Bergman en een aantal andere mensen. Die werden trouwens uitgewezen uit Amerika,
Speaker:dus die hadden heel weinig keus, maar die zeiden van ja laten we dan maar naar Rusland gaan,
Speaker:want daar zijn tenminste de arbeiders aan de macht. En die zijn er daadwerkelijk heen gegaan,
Speaker:hebben nog met Lenin gesproken trouwens ook en hem geprobeerd aan zijn fatsoen te praten dat
Speaker:hij moest ophouden met iedereen in de gevangenis over de kling te jagen. En dat is natuurlijk
Speaker:mislukt en toen in 1921 met Kroonstad, toen was wel duidelijk dat er helemaal geen ruimte meer was.
Speaker:Want dat was een groot interconflict waarbij de verschillende stromingen,
Speaker:de anti-autoritaire stromingen die in Kroonstad groot waren, in regelrecht conflict kwamen met
Speaker:het regime van Lenin en Trotski. En daar zijn echte schoten, niet alleen in Kroonstad overigens,
Speaker:maar echte schoten tussen die kampen gekomen. En de wonden daarvan en de conflicten tussen die
Speaker:kampen zijn nog steeds niet geheeld. Ja, Kroonstad was een eiland voor bij Sint-Petersburg waar
Speaker:matrozen zaten van het leger, van de marine voornamelijk, maar het is ook echt een hele stad.
Speaker:En die hadden zich tegen de maatregelen van de bolchevisten gekeerd om de stakingen te,
Speaker:want er was een enorme hongersnood ontstaan, ook in Sint-Petersburg. En de bolchevieken onder
Speaker:leiding van Trotski, die sloegen die stakingen keihard neer en sloten mensen op en vermoorden
Speaker:ze. En die matrozen van Kroonstad waren daar tegen in opstand gekomen. Nou ja, eerst hadden
Speaker:ze gewoon een set zeer redelijke eisen voorgelegd, maar ze hadden zich georganiseerd in een raad en
Speaker:toen was er antwoord, had Trotski gezegd, we schieten jullie allemaal dood. En dat heeft
Speaker:hij vervolgens ook geprobeerd. En voor zover mensen het overleefd hebben, zijn ze over het
Speaker:ijs naar Finland moeten vluchten. Dus de hele boel is daar een gord geschoten door Trotski en zijn
Speaker:militairen. En in de Oekraïne had Nesto Makno een anarchistische revolutie binnen Rusland eigenlijk,
Speaker:of in de Oekraïne, voor mekaar met een boerenleger. En hij en zijn metgezellen hadden de oude systeem
Speaker:daar weggejaagd. En werden vervolgens zowel door de contra's, laten we zeggen, de witten,
Speaker:zoals ze heten, die met hulp van West-Europese legers en geld probeerden om de revolutie weer
Speaker:ongedaan te maken, als door de Bolschewisten. En de witten zijn dan de tsar, de luid die door
Speaker:de Bolschewieken zeg maar weggejaagd zijn. En van twee kanten aangevallen. Uiteindelijk heeft de
Speaker:Maknov-China, zoals het leger in Oekraïne heette, de witte verslagen. En dachten dat ze misschien
Speaker:iets uit zouden kunnen onderhandelen met de Bolschewisten over een eigen manier van Oekraïne
Speaker:regeren. Maar dat was niet zo. Die werden gewoon net zo genadeloos belaagd door het leger van
Speaker:Lenin en Trotski. En uiteindelijk zijn ze in 1926 verslagen. Dus die hebben toch wel een hele
Speaker:tijd daar een soort revolutionaire situatie gehad. En de sterke anarchistische beweging die er in
Speaker:Rusland was ontstaan, op dezelfde manier en met dezelfde roots als in andere delen van de wereld,
Speaker:die werd na de Russische revolutie ook al redelijk snel uitgeschakeld. En er zaten
Speaker:letterlijk tienduizenden politieke gevangenen in de gevangenis. Zeker na Kroonstad.
Speaker:En een mooie illustratie daarvan, of het trieste, is de begrafenis van Kropotkin,
Speaker:die in 1921 overleed. En in Rusland was dat een imminence crise. Dat was een grootheid.
Speaker:Dus daar konden ze niet omheen. Die moest met staatseer begraven worden.
Speaker:Toen hebben ze als daad van pieteit alle anarchisten de kans gegeven om mee te lopen
Speaker:in de begrafenistoet. En daar zijn beelden van. Die kan je nog vinden op YouTube. Dan zie je
Speaker:gewoon allemaal gevangenen die daarna ook weer terug de gevangenis ingaan. Die in lompen
Speaker:achter de baar van Kropotkin aanlopen. Maar in ieder geval, om een lang verhaal kort te maken.
Speaker:Ondertussen was Goldman en Bergman ook al lang duidelijk, dit wordt niks.
Speaker:Ze schreven ook hun boek My Disillusionment with Russia, waarin dat allemaal neergeschreven werd.
Speaker:En andere anarchisten hadden dat voor hen al lang gedaan. Een bekend voorbeeld is ook Rudolf Rokker,
Speaker:die anarcho-communist was, officieel ook. Hij vond het communisme zeer de moeite waard.
Speaker:Maar schreef ook over de verschrikkingen die er van gemaakt werden in Rusland. Waarmee in feite
Speaker:al redelijk snel al die kritiek die er op de Eerste en Tweede Internationale was losgelaten,
Speaker:eigenlijk op een gruwelijke manier waarheid werd. Wat Noam Chomsky de grootste voorspelling van
Speaker:de social science is uit de geschiedenis. Hij noemt die dan de voorspelling van Bakunin,
Speaker:dat een arbeidersstaat net zo hard slaat als een staat van kapitalisten ofzo.
Speaker:Of je door de hond of de kat gebeten wordt, het maakt niet uit.
Speaker:Maar goed, als Ermal Goldman en Bergman het nog niet door hadden, dan was het zeker heel
Speaker:veel believers die er waren van de marxistische organisaties in het Westen, die dat ook helemaal
Speaker:niet hadden gezien. En in die tijd waren er natuurlijk geen flitsende, hele snelle
Speaker:journaals ofzo die de beelden konden brengen. Dat ging veel langzamer. Daar werd dat allemaal
Speaker:voor een groot deel afgedaan als, tegenwoordig zou je dat Westerse propaganda moeten noemen.
Speaker:Het typerend is ook dat de Nederlandse Communistische Partij in 1918 is opgericht.
Speaker:Veel communistische partijen zijn rond die periode opgestaan natuurlijk.
Speaker:Ja. En we werden geacht om kritiekloze volgers van het gebeuren in Rusland te zijn. En dat waren ze ook.
Speaker:Ze heeft ondertussen bijna niks meer met vakbonden te maken, behalve dat die communisten ook hun eigen
Speaker:vakcentrale gingen runnen uiteindelijk. En ze probeerden een internationale dan te construeren
Speaker:uit al die communistische fachadas, noemen ze dat in Latijns-Amerika. Ze doen zich voor als
Speaker:onafhankelijk en autonoom, maar luisteren goed naar de communisten die ze hebben helpen oprichten.
Speaker:Wat moet je als radicale arbeiders die daar niet in geloven? Dat is het grote dilemma wat erna de
Speaker:Eerste Wereldoorlog was voor die radicale, revolutionaire, syndicalistische stroming
Speaker:in Nederland en de Sociaal-Democratische Bond. En die waren enorm voor zelforganisatie en eigenlijk
Speaker:in steeds sterkere mate zelfs tegen vakbonden. Ook de NAS werd afgewezen op een gegeven moment,
Speaker:want er zaten ook heel veel andere linkse stromingen in. En een goed voorbeeld is een heel
Speaker:mooi boek over de anarchistische arbeiders in de veenkolonieën in Drenthe van Harmen van Houten,
Speaker:bij ANBO uitgegeven. Je kan het nog, ook dit is alleen antiquarisch, of de bibliotheken of het
Speaker:ISG, maar misschien kunnen we proberen om het een keer te digitaliseren. Want het is echt een heel
Speaker:aangrijpend boek over de armste turfstekers waren het in Nederland, die wonen in plaggenhutten
Speaker:nog tot in de jaren dertig. Maar ook tegelijkertijd een enorm zelfverzekerd zelforganisatie van de
Speaker:hele gemeenschap eigenlijk. Niet alleen de arbeiders natuurlijk, dat was eigenlijk niet
Speaker:los te koppelen. Er was nog heel veel kinderarbeid toen en vrouwen werkten ook. Eigenlijk waren die
Speaker:hele gemeenschappen, die stonden pal aan de kant van de Sociaaldemocratische Bond en van
Speaker:Donald Nieuwenhuis en die hadden elk jaar enorme stakingen over de prijs van de turf. Dat werd
Speaker:dan centraal bepaald door de opkopers van hoeveel je kreeg en dat was altijd te weinig, ze waren
Speaker:straatarm. En dan werd dat onderwerp van harde acties, van rellen, er werd politie en leger
Speaker:op afgestuurd, er werd geschoten, wederzijds moet erbij gezegd worden. En ze staken bijvoorbeeld
Speaker:hun eigen turf in de fik als protest om te voorkomen dat het weggehaald kon worden. Dus je had van die
Speaker:periodes dat overal in het landschap, dat wordt beschreven in het boek, waren gewoon grote branden
Speaker:bij Meppel en omstreken daar. Maar het interessante is dat die vakbonden die kwamen dan om zich aan te
Speaker:bieden om te gaan bemiddelen en die werden net zo hard weggejaagd door die mensen. Die wouden
Speaker:dat niet hebben, want die wisten dat dat wordt een compromis, dat willen we helemaal niet. Wij zijn
Speaker:de baas over onze eigen acties. En die joegen, die NVV, daar wouden ze niks mee te maken hebben,
Speaker:maar ook de NAS beschrijven ze dan. Die waren dan wel wat sympathieker en soms kenden ze ze ook,
Speaker:maar daar heb je niks van te verwachten. Dus dat was heel erg de stemming toen. Dat was een gedeelte
Speaker:en dat leidde eigenlijk tot desorganisatie. Je kan het zien, achteraf gezien kan je ook zeggen
Speaker:van ze haalden heel weinig binnen op die manier, wat helemaal niet wil zeggen dat als ze wel met
Speaker:die vakbonden in zee waren gegaan dat het dan wel gelukt was. Het was gewoon een voortdurende
Speaker:strijd eigenlijk om te overleven en tegen het kapitaal. En heel veel migratie ook. Ze gingen
Speaker:dan proberen elders in het land baantjes te krijgen en een gedeelte van hen kocht met geleend geld
Speaker:een afstands binnenvaartschip en probeerde als schipper nog wat bij te verdienen. Een andere
Speaker:stroming die uit Frankrijk kwam overwaaien was dat er ook in Nederland wel syndicalistische
Speaker:pogingen waren. En je hebt hier het NSV heet het, als ik het uit mijn hoofd goed heb. Het
Speaker:Nederlands Syndicalistisch Vakverbond. En die hadden op hun hoogste punt, dat is in de jaren
Speaker:20 is dat ontstaan, hadden ze iets van 20.000 leden. Onder andere Arthur Lenin. Niet Lenin,
Speaker:maar Lenin, een van de oprichters van het IISG en de eerste directeur daarvan. En dat is eigenlijk
Speaker:rondom de Spaanse burgeroorlog is dat toen ontstaan als archief. De noodzaak om ergens
Speaker:een veilige plek te creëren voor belangrijke archieven van de arbeidersbeweging. En Lenin
Speaker:was ook een actief lid van die syndicalistische vakvereniging. Die heeft het tot aan de Tweede
Speaker:Wereldoorlog uitgehouden en is toen natuurlijk zoals alle linkse organisaties toen door de
Speaker:nazi's met hulp van Nederlandse ambtenaren en politieagenten uitgeschakeld. Dus toen kreeg
Speaker:je weer een oorlog en alles wat links was, was onmogelijk. Dus na die oorlog moesten weer pogingen
Speaker:gedaan worden om op te krabbelen. Waren er in het interbellum tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog
Speaker:andere arbeidersorganisaties of interessante clubs die benoemenswaardig zijn? Ja, wat in dat
Speaker:boek van Harmer van Houten wordt ook beschreven hoe daar mensen van De Moker langskwamen. En dat
Speaker:was een groep die van jongeren zichzelf georganiseerd hadden en die helemaal tegen werk
Speaker:waren, want dat vonden ze een uitbuiting. En dat was natuurlijk ook een soort houding die
Speaker:redelijk wijd verbreid was binnen de anarchistische beweging en de links-socialistische beweging.
Speaker:Je hoefde je niet voor het schamen, maar je moest het zoveel mogelijk voorkomen dat je uitgebaard
Speaker:werd. Het is eigenlijk een soort landloperij en het begin van de bietnikbeweging kan je daarnaartoe
Speaker:herleiden. Maar dan hebben we de jaren dertig, toen was er crisis, er was ook geen werk. Dus
Speaker:mensen zwierven rond in groepjes door het land en probeerden met... Er waren ook allerlei wetten
Speaker:tegen de landloperij en zo, je kon opgepakt worden daarvoor. Maar die groep van De Moker
Speaker:had zich daar dus op georganiseerd en die schreven zeer opruiende teksten over dat het gewoon je
Speaker:recht was om te pakken wat je nodig had en dat je je niet moest laten uitbuiten. Dus er is eigenlijk
Speaker:een soort anti-arbeidsethiek die er ontstond. En er is een beroemde anarchist geweest in Nederland,
Speaker:die heet Pieter Adrianus Kooijman. En die is eigenlijk bij de CPN begonnen. Hij is daar
Speaker:uitgestapt, de communistische partij. En is toen de groep Sociaal Anarchisten Den Haag is die
Speaker:begonnen. Op zijn beurt was die weer aangehouwd bij de Sociaal Anarchistische Jongerenorganisatie,
Speaker:de SAJO. Ja dat stond echt en dat waren pogingen om jongeren zoals je nu de EO-jongeren hebt of
Speaker:zo had je toen de anarchistische, maar dan met goede radicale revolutionaire grondslagen.
Speaker:En Anton Constantse, later geschiedkundige radiopresentator, misschien wel de anarchist
Speaker:in Nederland met het grootste bereik geweest. En Jode Haes van Appelscha ook, de camping daar.
Speaker:Wat een van de onderdelen was van de infrastructuur die toen begon van de anarchistische
Speaker:beweging in Nederland, een camping die er nog steeds is, tot vrijheidsbezitting. Dus die waren
Speaker:van die SAJO en daar had Pieter Adrianus Kooijman die had met hun te maken. Hij is tot zes jaar
Speaker:gevangenisstraf voordeeld omdat hij een aanslag heeft helpen plegen op de woning van een militair
Speaker:in Den Haag toen de eerste totaalweigerhuizen of dienstweigerhuizen berecht werden uit protest
Speaker:daartegen. Maar hij is vooral beroemd geworden door een pamflet wat wijd de verspreiding heeft
Speaker:gevonden dat heette Neem en Eet. En dat was eigenlijk een soort ideologische goedpraten
Speaker:van het feit als armen heb je recht gewoon op brood en al het andere wat je in het leven nodig hebt.
Speaker:En als je het niet goedschikst krijgt dan moet je het maar zorgen dat je het op andere manieren
Speaker:krijgt. Toen hij zijn volwassen leven begon was dat in verschillende delen van de anarchistische
Speaker:beweging ook een rage. Je had bendes van bandieten die gewapende overvallen pleegden. Vooral in
Speaker:Frankrijk zijn er een paar wereldberoemd geworden, maar ook in Mexico had je in Latijns-Amerika waar
Speaker:banken overvallen werden. Bij mijn weten heb je dat in Nederland nooit op een georganiseerde manier
Speaker:gehad, maar wel op individuele manier. Pieter Adrianus Kooyman was daar zeker voorstander
Speaker:van het onteigenen van rijken en op zo'n manier aan je levensbehoeftes voldoen, voorzien.
Speaker:Dat Kooyman ook een organisatie hielp oprichten samen met Constance, die de alarmgroepen
Speaker:heette. En die waren zelfs anti-syndicalistisch. Die waren expliciet dus tegen je organiseren
Speaker:als arbeiders in eigen organisaties. En dat had gedeeltelijk ook te maken met onder invloed
Speaker:van de economische crisis wijzigde Kooyman zijn opvatting over de betekenis van het proletariaat.
Speaker:Tegenover het historisch materialisme van Karl Marx stelde hij zijn materialistisch determinisme.
Speaker:Dat moest uitlopen op de ondergang van zowel de kapitalistische als de arbeidersklasse.
Speaker:Dus dit soort ideeën werden verspreid en besproken binnen de alarmgroepen.
Speaker:In ieder geval dat waren een paar van de van de illustre types die in die tijd in de anarchistische
Speaker:beweging, de linkse beweging, op een andere manier naar arbeid keken dan... Het was ook
Speaker:kritiek expliciet. Ook in de MOKR lees je dat, dat die syndicalisten...
Speaker:Want die lui van de MOKR hadden ook een blaadje, de MOKR.
Speaker:Die waren genoemd naar hun blaadje, ja. En de MOKR die zijn onder de punks en de relschoppers
Speaker:van nu enorm populair geworden omdat dat blaadje zo opruiend was en zo goed leest.
Speaker:En iedereen wel zin heeft in dat soort klare taal in plaats van onderhandelingen over cao's
Speaker:en dat soort geneuzel. Maar in werkelijkheid is het een piepklein groepje geweest die nooit
Speaker:veel bereikt heeft. Dat mag ook wel eens bij gezegd worden. Bij hollanditis doen we dat soort dingen
Speaker:gewoon. En ik heb een scriptie gelezen van iemand die heeft onderzoek gedaan het beleden
Speaker:ontwikkeling van de MOKR. En dat is op zijn hoogtespunt zijn dat er 130 en dat is ook
Speaker:nooit meer geworden. En op een gegeven moment waren het er nog 20 en toen besloten ze zichzelf
Speaker:op te heffen. Zoiets is er in de jaren dertig gebeurd. Maar goed, ze leven voort. Ze zijn
Speaker:zoveel groter dan ze toen waren. En ze deden een poging. Ze werden kennelijk uitgenodigd
Speaker:of nodigden zichzelf uit op bijeenkomsten zoals onder de deurstekers in Meppelen omgeving.
Speaker:Ik weet niet of we hier nog een mooie afsluiter moeten doen, want langzaam verzanden we in
Speaker:de Tweede Wereldoorlog en daar hadden we het over. Dan is alles onmogelijk. En ik wou nog zeggen,
Speaker:want wij waren in aanloop naar wat er in de Tweede Wereldoorlog gebeurde, dat dat natuurlijk
Speaker:niet alleen radicale mensen waren of revolutionaire die het slachtoffer werden, maar juist ook alles
Speaker:wat gematig links was en misschien wel makkelijker op te rollen was. Die zijn ook massaal opgepakt,
Speaker:gefolterd en richting concentratiekampen verdwenen. En een van de voorbeelden die kwam ik tegen was
Speaker:Alida de Jong. Dat is de eerste vrouw die binnen de FNV, het begin N-VV, een bestuursfunctie krijgt.
Speaker:En ze was de hoofd van de naaisters in de Bijenkorf. Daar kon je nog kleren laten naaien en repareren in
Speaker:die tijd. En ze weigerde toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak om te vluchten, omdat ze vond dat ze bij
Speaker:haar naaisters moest blijven. Tweede Wereldoorlog. En ze werd natuurlijk gepakt en in 1943 in
Speaker:Sobibor afgemaakt. Dus dat gold voor hun minstens zo hard. Ja, in de Tweede Wereldoorlog gaat er een
Speaker:hoop kapot. Er worden een hoop mensen afgemaakt. Een hoop mensen gaan het verzet in, vooral van
Speaker:de communistische tak van sport. Minder van de anarchistische beweging is in het verzet actief.
Speaker:En wat daarna allemaal gebeurt, na de oorlog WO II, hoor je in het tweede deel. Voor nu wil ik
Speaker:jullie graag oproepen om ons sterretjes te geven. Dat vinden wij heel leuk, want dan kunnen meer
Speaker:mensen dit luisteren. Zoals je ongetwijfeld wel wil begrijpen. Je kan ons vinden op
Speaker:www.hollanditispodcast.nl. Op Twitter X zijn wij, als mede op Mastadoen. En bij Instagram zijn
Speaker:we dan het Hollanditis podcast. Verder willen we nog Paul Jas bedanken voor het intro en
Speaker:outro nummer. Tot volgende week voor deel 2 van de radicale arbeidersstrijd bij Hollanditis. Doei!
