Zaak 46: De geroofde schatten van Lombok

Of het nu groot of klein is, anoniem of niet, eenmalig of maandelijks, elke bijdrage helpt ons om dit fascinerende verhaal voort te zetten en meer verborgen verhalen aan het licht te brengen: https://fooienpod.com/kunstmaffia

Zeer veel dank mochten jullie iets voor onze podcast over hebben! Wij maken momenteel geen gebruik van adverteerders!

De Lombokschat, een waardevolle verzameling kunst en edelmetalen, werd in 1894 door Nederlandse troepen veroverd tijdens een militaire expeditie op het Indonesische eiland Lombok. Deze aflevering van Kunstmafia duikt diep in de geschiedenis van deze roofkunst en de complexe strijd tussen de Balinese raja en de Lombokse moslims die leidde tot de interventie van Nederland. Terwijl de Nederlanders de schatten plunderden, pleegden de Balinese verdedigers rituele zelfmoord om hun eer te redden, wat de brutaliteit van het koloniale verleden blootlegt. De waardevolle objecten, waaronder de beroemde Lombokdiamant, werden uiteindelijk opgeslagen in musea en kluizen in Nederland, waar ze tientallen jaren bleven. Recentelijk is er echter een verschuiving in het beleid, waarbij Nederland de geroofde kunstwerken teruggeeft aan Indonesië, wat leidt tot de herovering van deze cultureel significante schatten.

This episode provides an in-depth exploration of the Lombok War of 1894, a pivotal moment in the history of Dutch colonialism in Indonesia. The narrative begins with a gripping account of Dutch officers discovering vast treasures in the ruins of the Raja's palace, including gold and silver coins, exquisite jewelry, and unique artifacts. This treasure not only illustrates the wealth accumulated through colonial endeavors but also serves as a focal point for discussions on the ethical implications of such actions. The hosts delve into the historical context, examining the socio-political dynamics in Lombok during the late 19th century and highlighting the complex relationship between local factions and the Dutch government.

As the episode unfolds, it recounts the events leading to the Dutch invasion, detailing how local rulers sought assistance from the colonial powers amidst internal conflicts. The hosts emphasize the strategic importance of Lombok for the Dutch economy, shedding light on how economic interests often drove colonial military expeditions. The podcast poignantly narrates the tragic events of the conflict, particularly the collective suicide of Balinese defenders during the final assault, known as Perang Puputan, representing a desperate act of resistance against colonial oppression. This moment serves as a powerful reminder of the human cost of war and the cultural narratives that arise from such conflicts.

The discussion then transitions to the modern implications of colonial actions, focusing on the ongoing debates surrounding the restitution of cultural artifacts. The decision by the Dutch government to return some of the Lombok treasures to Indonesia is framed within a broader narrative of accountability and recognition of historical injustices. The episode challenges listeners to consider the complex legacy of colonialism and the role of cultural institutions in addressing these issues. The hosts conclude by reflecting on the significance of repatriating cultural heritage, advocating for a deeper understanding of the past and its impact on contemporary society. Through this thoughtful examination, the episode encourages a dialogue on the responsibilities of former colonial powers and the importance of honoring the histories and cultures of colonized peoples.

Takeaways:

• The Lombokschat was discovered in 1894 amidst the ruins of the Raja's palace.
• Dutch officers plundered valuable treasures including gold, silver, and unique artifacts during the Lombok war.
• After years of colonial rule, Indonesia began reclaiming its cultural heritage, starting in 1977.
• The Lombok War was marked by a devastating surprise attack against Dutch forces, leading to significant losses.
• In 2023, the Dutch government returned the last part of the Lombok treasures to Indonesia.
• The cultural significance of the artifacts raises questions about restitution and historical accountability.

Drie Nederlandse officieren zoeken tussen de rokende puinhopen van het paleis van de Raja naar de schatkamer.

Ze vinden een ruimte van drie bij vijf meter die tot de knieën is gevuld met zilveren en gouden piasters, pesetas en rijksdaalders.

Daarna plunderen ze juwelen met edelstenen, ingelegde krissen en talloze unieke siervoorwerpen.

Deze oorlogsbuit eindigt uiteindelijk in Nederlandse bankkluizen en musea.

Na meer dan twee eeuwen besluit de Nederlandse regering tot teruggave van de roofkunst aan Indonesië.

Maar wat is nu precies het verhaal achter de Lombokschat?

Dit is Kunstmafia, een podcast over roof, vervalsing en zwendel in de internationale kunst- en antiekwereld met Rick Bouwman en Robert Tetreault.

Deze keer zaak 46.

De geroofde schatten van Lombok.

In de tweede helft van de negentiende eeuw zijn de Indonesische eilanden Bali en Lombok verwikkeld in een complexe strijd tussen verschillende vorstendommen.

Een deel van Lombok wordt geregeerd door een hindoeïstische elite afkomstig van het buureiland.

De Balinese raja, Karankasa, onderdrukt een opstand van Lombokse moslims die de meerderheid van de bewolking vormt.

Beide partijen vragen hulp aan het Nederlands-Indische governement.

Maar het KNIL, het Koninklijke Nederlands-Indische leger, voert op dat moment een koloniale oorlog in Aceh.

Twee fronten in het archipel is echt een probleem.

En ik denk ook hulpvragen aan een gouvernement.

Nederland kiest dan toch partij en wel voor Lombok.

De onderliggende reden is dat het eiland een steeds belangrijkere rol is gaan spelen voor de Nederlandse economie.

En ze vreest om de grip op dit deel van het eilandrijk te verliezen.

En dus schiet Batavia, de hoofdstad van Nederlands-Indië, de onderdrukte bevolking op het eiland te hulp en bereidt een aanval voor.

De Koninklijke Marine levert negen fregatten, een panzerschip, een corvette en twee kruisers.

Voor troepentransport worden elf schepen van de Nederlandse pakketmaatschappij ingezet.

Daarnaast beschikken de Nederlanders over meer dan 400 paarden en muilezels.

Het commando ligt in handen van generaalmajor Vetter en onderbevelhebber is generaalmajor van Ham.

Het invasieleger bestaat uit drie bataljons infanterie.

een halve escadron cavalerie en een detachement genie en de artillerie ondersteunt de troepen met tien kanonnen en zes mortieren.

Het leger rukt op naar de westzijde van het eiland waar de vijand zetelt.

In de stad Mataram.

De Balinese Raja Karangasem gaat een confrontatie met deze overmacht natuurlijk uit de weg.

Hij probeert te onderhandelen om een oorlog te voorkomen.

De Nederlandse generaals eisen vervolgens 1 miljoen gulden, vergoeding van de Ratja, om de kosten van het expeditielegen te betalen.

Een deal lijkt in de maak, maar in de late avond van 25 augustus vindt de verrassingsaanval plaats op het bivak van de Nederlandse Indische troepen onder Van Ham.

En dat is een blamage voor het knil.

Hun bivakken waren slecht bewaakt omdat ze zich bij voorbaat al oppermachtig waanden.

De aanval is echter zo hevig dat ze zich hals over kop moeten terugtrekken en een aantal kanonnen moeten achterlaten.

Na drie dagen bereikt het vluchtende leger een haven waar ze de blans op maken.

98 doden en 272 gewonden.

Ook generaalmajor van Ham heeft het niet overleefd.

Deze gebeurtenis wordt bekend als het verraad van Lombok.

Feitelijk onjuist.

Gepaste was geweest de blunder van Holland.

Of zoiets.

Ja, maar de kranten schrijven anders.

Sinds de gouverneur journalisten weigert op het eiland, is de publieke opinie in Nederland makkelijk te bespelen.

Alle kranten schreven om wraak.

De fouten van de generaals worden onder de mat geveegd en Batavia stuurt nog eens duizend man troepen naar Lombok.

Nu gaat het koloniale leger voorzichtiger, maar grondiger te werk.

Het KNIL gebruikt handgrenaden en artillerie, maar tegen de lokale strijders van de Raja geen enkel antwoord op hebben.

Ze verwoesten dorp na dorp, kampong na kampong en bereiken uiteindelijk Mataram, waar de vorste familie resideert.

Die beseffen dat ze geen schijn van kans maken.

Als het Nederlands-Indisch leger dan de vesting van de Raja aanvalt, verschijnen de Balinese verdedigers geheel in het wit om, samen met familie en gevolg, in het verzier van de genaderde vijand, collectief zelfmoord te plegen.

Dit heet Perang Puputan, een hindoeïstische vorm van rituele collectieve zelfmoord.

Voor de ogen van de Nederlanders steken mannen, vrouwen en zelfs kinderen zichzelf en elkaar dood met christen.

Alleen de Ratja is gevlucht naar zijn laatste verdedigingslijn.

Het expeditieleger moet dus verder, maar generaal Vetter neemt geen enkel risico meer.

Hij vraagt om meer troepen en wacht tot zijn bataljons met nog eens een paar duizend troepen en dwangarbeiders zijn aangevuld.

De oude Ratcha stuurt een brief naar de generaal, waarin hij smeekt om hem niet aan te vallen.

Hij beweert dat hij zelf geen opdracht had gegeven voor de nachtelijke aanval op het bivak.

Waarom zou hij dan ook al een deel van de oorlogsschatting betaald hebben?

Maar de Nederlanders antwoorden met een nacht vol granaatvuur.

De resterende leden van de koninklijke familie kiezen nu ook voor collectieve zelfmoord.

Vervolgens plunderen de soldaten het paleis van de Raja en daarbuiten is veel groter dan gedacht.

Officieren die de schatkamers binnentreden vinden een ware schat.

De sieraden van de raja en zijn overleden familieleden en vermoorde volgelingen worden zelfs van de lichamen geplukt.

Prongstuk is de lombak diamant, 75 karaats diamant, verwerkt in een gouden ring.

Het is een van de grootste diamanten ter wereld.

Vrijwel al het muntgeld werd omgesmolten en verkocht ten behoeve van de Nederlandse schatkist.

De waarde van de schatten moet de kosten van de Lombok-expeditie dekken.

Ja, maar wat is dat waard, die siervoorwerpen?

Een aantal historici zetten zich in voor de geroofde cultuurschatten.

Een deel van de siervoorwerpen van de Lombok-schat staat uit unieke smeetkunst.

Ze worden na de Lombokoorlog gered tussen aanhalingstekens van de smeltovens door invloedrijke leden van het, opgelet, Koninklijk Batavia's Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Batavia en een halve eeuw lang bewaard in hun Goudkamer.

De Lombokoorlog heeft blijvende gevolgen.

Lombok wordt onder direct Nederlands koloniaal bestuur geplaatst.

En ook het buureiland ontkomt niet aan de greep van koloniaal Nederland.

Ook hier proberen museum-experts te voorkomen dat de zilveren en gouden smeetkunst omgesmold worden, omdat ze dan geen fractie waard zijn van de culturele waarde.

Uiteindelijk besluit het kabinet dat de belangrijkste verzameling edelstenen, tabaksdozen, opiumpijpen, krissen, ringen en brosjes af te staan aan het Rijksmuseum.

In Batavia wordt aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de schat van het genootschap in elf houten kisten opgeslagen en in de kluis van de Javaanse bank in Bandung ondergebracht.

Bandung ligt veilig in de bergen.

De Hollanders waren bang dat de roofkunst van Lombok nu van hen door de oprukkende Japanners als oorlogsbuit geroofd zou worden.

Na de oorlog begint de onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië.

De schat gaat op transport naar Nederland waar het opnieuw geïnventariseerd wordt en, zoals eerder verdeeld, over een aantal Rijksmusea.

In de loop van de jaren blijft deze schat weg uit tentoonstellingen.

Want wie wil er nog het herkomstverhaal van de schat vertellen?

En op welke wijze het hier in de vitrines terecht kwam?

Een koloniaal leger dat het roofte van mensen die zelfmoord pleegden om hun eer te redden.

De rest van de Lombokschat, waaronder de beroemde Lombokdiamant, is en blijft bezit van de Rijksmusea in Amsterdam en Leiden.

Maar er komt toch een eind aan.

Dan krijgt het kabinet het advies om koloniale roofkunst onvoorwaardelijk terug te geven als het land van herkomst daarom vraagt.

En dat gebeurt.

Het laatste deel van de roofkunst reist definitief terug naar Indonesië.

Deze schatten bestaan uit ceremoniële wapens, sieraden en twee unieke Singa beelden.

Dat zijn een soort mythologische gevleugelde leeuwen.

Die zijn afkomstig van vorsten uit Lombok die geroofd zijn tijdens expedities van het knil.

Ja en deze overdracht van de 68 voorwerpen aan de rechtmatige eigenaar Indonesiën heeft inmiddels plaatsgevonden in het Wereldmuseum Rotterdam dat de objecten voor de gemeente beheerde.

De Lombokschat is nu nagenoeg weer compleet.

De schat ligt nu tentoongesteld in het Nationaal Museum van Indonesië in Jakarta.

En dat prachtige 19e-eeuwse gebouw is de plek waarin voorheen het Batavia's genootschap huisde.

Wat onbekend is zijn de sieraan en kunstvoorwerpen die door de gewone soldaten geplunderd zijn en nooit teruggegeven aan hun officieren.

Dat zijn nou van die objecten die zomaar ineens bij tussen kunst en kits tevoorschijn kunnen komen.

En moeten die eigenlijk ook niet teruggegeven worden.

Luister jij graag naar Kunstmaffia en wil je Rick en Robert ondersteunen?

Ga dan, als je wat kan missen, naar vooiepotmetindee.com slash kunstmaffia en geef daar een digitale fooi.

Dus vooiepot.com slash kunstmaffia.