Heel wat landbouwers staat het water aan de lippen. Ze werden jarenlang gestimuleerd om in te zetten op schaalvergroting, maar in de plaats van economische groei, zagen ze de prijzen voor hun producten dalen, hun broeikasgasuitstoot stijgen, hun werkmiddelen (bodem, lucht en water) vervuild geraken. Voor Ineke Maes, landbouwexpert bij Bond Beter Leefmilieu, en An Verboven, landbouwer bij de Zonnekouter, bestaat er geen twijfel meer: het is tijd voor een nieuw toekomstperspectief voor de landbouw- en voedingssector. Bovendien moet voeding die gezond is voor mens en planeet de makkelijkste keuze worden, voor iedereen.

_____________

Dit is een podcast van Bond Beter Leefmilieu | Stem Chloé Van Elsen | Concept & Productie door De Praeters

Welkom bij de Kreet van de Planeet, een podcast van Bond Beter Leefmilieu over de toekomst van onze planeet en al wie erop leeft. In deze aflevering met Ineke Maes en An Verboven hebben we het over oplossingen voor de toekomst van de landbouw en voeding. Veel luisterplezier.

Welkom Ineke Maes van Bond Beter Leefmilieu en An Verboven van de Zonnekouter in Zulte.

Goedemorgen.

Goedemorgen, goedemiddag, goede avond, het kan allemaal hier.

Ineke vertel eens, wat doe jij precies bij Bond Beter Leefmilieu/

Ik ben beleidsmedewerker landbouw, dus wij trachten via verschillende wegen te werken naar een duurzamer landbouwsysteem met daarbij aandacht voor gezonde voeding, maar ook voor een systeem dat binnen de grenzen van de planeet werkt en dat daarbij het inkomen van de landbouwer verzekerd. Dus dat is in een notendop hetgeen waar wij naartoe willen werken.

Ok, we gaan er dadelijk veel dieper op ingaan. An vertel eens, wat doen jullie bij de Zonnekouter?

De Zonnekouter bestaat nu 22 jaar. We hebben dat indertijd opgericht, ik samen met mijn man, vanuit een gevoel dat er iets helemaal verkeerd zit in de landbouw en dat er uiteindelijk betere alternatieven moeten gezocht worden op alle vlak. Ik heb een opleiding landbouwingenieur, waar ik ook vond van het raakt op den duur kant nog wal meer. We moeten op zoek naar de goede manier en eigenlijk zijn wij al 22 jaar aan het zoeken naar de goede manier op alle vlakken, zowel op vlak van inkomen, als omgaan met de natuur, met gezonde voeding, met de bodem.

Want jullie noemen jullie zelf een biologische dynamische boerderij? Wat houdt dat precies in?

In biologische dynamische landbouw gaat het eigenlijk om het grote systeem. Een boerderij is een organisme zoals dat we zelf een organisme zijn en alles moet in elkaar passen. Zowel de mensen die er werken, de bodem en de dieren. Het is ook een gemengd gegeven, een gemengde boerderij met dieren en gewassen samen.

Ok, dus jullie hebben de twee.

We hebben de twee ja.

Oké, interessant en leuk om jullie allebei aan tafel te hebben. We gaan het dus dieper hebben over de link tussen landbouw, voeding en het klimaat. Wat is dat precies? Die link tussen landbouw, voeding en klimaat?

Ik zal daar misschien even op inpikken. Wel, we zien voor de Vlaamse landbouw, om het eventjes in cijfers uit te drukken, dat als we kijken naar de totale broeikasgasuitstoot, dat de landbouw daar 10 à 11% in uitmaakt en dat in dat totaalcijfer dan 6% vanuit de veehouderij afkomstig is. Veel mensen kennen het wel, de boeren met koeien die verantwoordelijk zijn voor de methaanuitstoot. Maar het gaat onder andere ook over de methaanuitstoot vanuit bijvoorbeeld opslag van mest en over lachgas emissie vanuit bijvoorbeeld de bodem.

Ok, lachgas emissie uit de bodem? Hoe gaat dat in zijn werk?

03:19 Ineke

Wel, het is een complex gegeven. Ik kan niet zomaar zeggen dat de relaties een op een zijn tussen bemesting en die emissie bijvoorbeeld, maar er zijn wel degelijk linken. Bijvoorbeeld na de droogte van de afgelopen weken, bevat de bodem hier in Vlaanderen heel veel stikstof. Stel dat het heel plots gaat regenen, dan verwachten wij plots een grote lachgas uitstoot. Dus daar zijn een aantal linken te leggen. Zo ook bij droogte. Het klimaat kan die problemen nog een keer gaan uitvergroten doordat de opwarming toeneemt.

Dus het is belangrijker dan ooit om daar vandaag bewust mee om te gaan. En ook als overheid daarin de juiste tools aan te reiken aan de landbouwer om daar mee om te kunnen gaan.

Ja, en we zien daar een link met bijvoorbeeld ons mestbeleid. Mensen verwachten dat misschien niet, maar bodems die al te veel stikstof bevatten die gaan veel makkelijker dat stikstofhoudende lachgas uitstoten. Dus dat is een verwevenheid. En zoals An zegt, alles hangt samen, dus we moeten het ook integraal proberen aanpakken.

En wat heb jij als landbouwer al ervaren van de stappen die de overheid heeft genomen met betrekking tot ambities binnen de methaanuitstoot enzovoort?

Goh ik praat liever over het grote verhaal, het grote geheel. Omdat ik al 30 jaar met lede ogen kijk naar landbouwbodems en die worden niet verzorgd. Die bodems worden uitgeput. Die leven niet meer, die kunnen niets meer vasthouden. Die worden beton.

En we moeten daar goede en effectieve maatregelen in nemen als landbouwer (ondersteund door de overheid) om te zorgen dat die bodem terug tot leven komt, dat daar terug humus opgebouwd wordt, dat het terug een levend organisme wordt dat zelf een evenwicht brengt en dat stoffen kan vasthouden. Bij ons zit koemest ook in dat verhaal, want in onze maatschappij wordt koemest meer als een afvalproduct gezien. Terwijl dat bij ons de basis is.

We composteren koemest en brengen dat in onze bodem en dat brengt onze bodem tot leven. Dat maakt heel het bodemleven actief. Daarnaast brengen we ook veel organisch materiaal in, waardoor alles wordt vastgehouden en wij heel weinig verliezen. Heel weinig uitstoot hebben en heel veel water kunnen ophouden in de bodem.

Als je de goede maatregelen neemt, volgt alles vanzelf. Want je hebt de goede bodem waarop veel betere gewassen groeien, veel sterkere gewassen die goed kunnen wortelen, die veel beter hun eigen voeding kunnen opnemen. Heel diverse voeding, want in koemest zit er van alles. Want bij kunstmest is het altijd stikstof, fosfor en kalium dat ze moeten oppakken. Wat te weinig is. Als uw plant het enkel met basismeststoffen moet doen, dan wordt hij wel heel zwak en als voedingsmiddel ook niet meer zo interessant.

Dus zoals je ziet, het hangt allemaal aan elkaar. Het is een groot verhaal.

En net zoals de mens heeft onze bodem een gevarieerd dieet.

Klopt, als de bodem gezond is, wordt al de rest ook weer gezond.

En ik wil daar ook nog aan koppelen, de methaanuitstoot van koeien dat gezien wordt als een bijkomend probleem. Als koeien een dieet krijgen van heel veel ruwvoer zoals gras en hooi, dan gaat de maag van koe veel beter werken waardoor ze veel minder gassen uitstoten die niet moeten uitgestoten worden. Waardoor dat alles ook weer beter in balans is.

De landbouw heeft alles scheefgetrokken waardoor we nu met de gebakken peren zitten.

Je zegt dat wij als landbouwer actie moeten ondernemen, maar de overheid moet ons daarin begeleiden. Wat zijn beleidsmaatregelen of oplossingen die jij zelf ziet, die ons verder kunnen helpen of die jullie beide zien?

Ik vind vooral dat de basis verzorgd moet worden. Er moeten ergens terug manieren aangereikt worden aan de boeren om beter met die bodem te werken. En ze zijn jarenlang het verkeerde pad opgestuurd en je kan de boeren dit eigenlijk niet kwalijk nemen. Want ze zijn geadviseerd door een hele hoop instanties in functie van de voedingsindustrie om meer en meer te produceren ten koste van die bodem. Maar nu moeten ze een andere sturing krijgen en daarin geholpen worden, want dat is niet zo evident, om dat allemaal weer recht te trekken.

Hoe verbeter je je bodem? Dat doe je door organisch materiaal en koolstof in de bodem te brengen en mee aan die hun humusvorming te doen en terug bomen in de landbouw te brengen.

Want bomen houden ook van alles vast. De wortels zorgen terug voor opname van voedingsstoffen van overal en brengen organisch materiaal in de bodem. Die zitten mee in die hele cyclus. Maar dat zijn dingen die niet evident zijn.

De boeren zitten op hun tandvlees, het land moet renderen, want ze krijgen er geen geld voor. De prijs van voeding is veel te laag. De prijs van voeding brengt niets in rekening van al de kosten die de klimaat en milieuproblemen veroorzaken aan de bodem. Ze zijn alles aan het kapotmaken om toch maar goedkoop te kunnen produceren. De boer krijgt heel weinig geld zodat de voedingsindustrie er rijker van wordt. Daar komt het op neer. En de mensen die dan producten uit die voedingsindustrie eten. Daar word je ook niet gezonder van, dus ook die link is zoek. Maar dat is voor straks.

Daar kunnen we straks zeker nog op terugkomen (lacht). De overheid heeft de boeren dus jarenlang in een foute richting gestuurd. De richting van schaalvergroting, waarin de boer zijn winsten alleen maar zag slinken en waarbij het de gewassen ook niet ten goede kwam.

Is dat een signaal dat Bond Beter Leefmilieu nu heel duidelijk wil geven aan de overheid?

Ja, zeker en vast. Wij vragen dat er een nieuwe visie wordt ontwikkeld, ook op de langere termijn. We zien wel initiatieven komen. Hier en daar worden er -kleinschalig dan- zaken veranderd. Er is bijvoorbeeld al een landbouwer met kikkererwten teelt bezig. Ik las gisteren dat er iemand was met de eerste oogst van hennep in België. Dus men is bezig met nieuwe teelten en met die teeltwisseling te verbreden, dus dat gebeurt wel. Maar ik denk dat het gros van de landbouwers een punt aan de horizon nodig heeft van kijk, daar willen we met zijn allen naartoe met de landbouw in Vlaanderen en dat denk ik dat we wel nog missen op dit moment.

Dus een duidelijkere langetermijnvisie waar de boer zich ook in kan vinden.

En dan daaropvolgend een begeleiding op maat. Dat gaat geld kosten, maar dat is het enige dat gaat werken. Want wij merken al die kleine regeltjes die opgelegd worden. Dat zorgt alleen maar voor misnoegdheid. Wij proberen dan het ideale landbouwbedrijf te zijn en wij krijgen ook boetes langs alle kanten, want we zijn niet in orde met die datum en met dit en dat. Allemaal dingen die op zich niets aan de essentie veranderen. En dat is om uw moed bij te verliezen.

Absoluut. Want ik merk bij jou, An, ontzettend veel kennis. Je hebt die kennis ook zelf opgezocht als landbouwingenieur, maar ik kan me inbeelden dat die kennis ook wel heel belangrijk is, dat ook andere boeren dat wel mee krijgen en vanaf het begin af aan al. Zodat er in de opleiding ook iets moet veranderen.

Ja klopt. Opleiding en ook adviesverlening. Zoals An zegt, er komen mensen op het erf die samen met die boer op pad gaan en die een aantal keuzes maken. Vandaar dat belang van een bredere visie die iedereen bereikt in die sector, zodat alle neuzen in dezelfde richting komen te staan. En met dat beeld voor de landbouw hangt ook de visie op voeding samen.

Daar hebben we het misschien nog niet zo uitgebreid over gehad, maar de mest speelt op het bedrijf van An een grote rol. Maar wij denken wel dat de veehouderij op zich en de dierlijke eiwitten een andere rol zouden moeten krijgen in onze voeding.

Een andere rol, een andere verhouding. Zodat plantaardige eiwitten de meerderheid vormen in ons dieet en om onze Vlaamse landbouwer daar dan ook van mee te laten profiteren. Stel dat we dat zouden bereiken als maatschappij, dan is er ook een vraag naar.

Kikkererwten, linzen en andere dergelijke plantaardige eiwitbronnen. Het idee vanuit Bond Beter Leefmilieu is dat we daarin de landbouwer ook wel die kans moeten geven om in die transitie daar ook zijn inkomen uit te halen, hier lokaal.

Absoluut. An, jij kiest 6 op 7 voor een plantaardig dieet. Zijn er bepaalde richtlijnen die jullie als Bond Beter Leefmilieu zien, in de verhouding plantaardige versus dierlijke voeding?

Wat wij naar voor schuiven is 60% plantaardig en 40% dierlijke eiwitten. Het is een verschuiving. Want ik zou nog eens moeten nakijken, maar ik dacht dat de verhouding op dit moment ook wel omgekeerd zit. Dus je hebt daar die switch te maken. Bij veel veebedrijven komt het krachtvoeder of dat aandeel van het voeder vanuit bijvoorbeeld sojabonen. Die worden grotendeels ingevoerd vanuit Brazilië over zee.

En zoals we hier al vermeld hebben, is er hier wel een problematiek met stikstof en met mest. Dus die mest die gaat niet terug in die richting. Dus in die zin is die kringloop niet gesloten. Het is naar die kringloopsluiting dat wij naartoe zouden willen streven.

En dat brengt een nieuw evenwicht met zich mee qua aantal dieren per hectare. Er is ook een bepaalde waarde gelinkt met voornamelijk rundvee die gras kunnen benutten. We hebben vermeld in ons memorandum dat we met die methaanuitstoot rekening moeten houden, maar gras is ook zeer belangrijk voor het vasthouden van koolstof.

Voor het bufferen van water, weet je allemaal hier, nu is het wat droog, maar nadien volgt af en toe de zondvloed. Dus die graspercelen zijn erg geschikt om als een soort spons op te nemen, zodat geen overstromingen teweegbrengt. En aangezien dat overstromingen ook wel vaker worden verwacht, is dat toch wel iets dat je als een soort preventie moet in het achterhoofd houden qua beleid.

Ik zag jou heel hevig knikken An.

Ja heel dat mestverhaal, dat ligt mij nauw aan het hart. Wij proberen op de boerderij ook te kijken dat wij koeien geen granen meer geven. Zelfs moesten we overgaan naar een melk bedrijf gaan we al die granen niet meer nodig hebben. Want dat is een dubbel productieproces. Je moet eerst die graan telen, dan geef je dat aan de koeien. En dan ben je heel veel kwijt. En daar moeten we zoveel mogelijk van af. Maar we moeten niet van de koeien af, want die hebben een heel duidelijke functie in heel het landbouw verhaal.

En ook naar natuur toe zou ik dan die link ook willen leggen, want dat is ook een van mijn stokpaardjes. In de huidige situatie heb je een ongelooflijk strakke scheiding tussen: dit is natuurgebied en dat is landbouwgebied. En we gaan dat niet mengen, want dan komt het niet meer goed. De natuur gaat te veel afzien. Maar als je die landbouw aanpast aan een veel vriendelijkere manier van landbouwvoering waar je ook geen vergif meer gebruikt, waar je alles meer in balans hebt. Dan ga je zien dat de natuur op onze boerderij ongelooflijk aan toenemen is. De vogeltjes helpen onze rupsen opeten en die balans wordt veel meer hersteld.

En op die manier kun je boeren ook dan gemakkelijker inschakelen in natuurbeheer en graasgebieden die dan ook dikwijls overstromingsgebieden zijn. Dus dat hangt ook allemaal aan elkaar, dat loopt allemaal door elkaar. We moeten terug naar die mooie mix toe.

Het is daarin inderdaad dat mensen opnieuw vertrouwen moeten krijgen, want ze zijn gewend van een verkoper-adviseur te horen dat als je dit product toepast, in die dosis, dan ben je gegarandeerd vrij van die plaag. Ik stel het nu heel simplistisch voor, maar er is wel degelijk een symbiose mogelijk, zoals An beschrijft met de biodiversiteit rond of zelfs op je bedrijf. Het is die symbiose die we wat verloren zijn en die wel heel eenvoudig wordt ingevuld door andere middelen. Daar hebben we gelukkig een beleidskader, ook binnen Europa, die de chemische bestrijding wil halveren tegen 2030.

Wij denken dat die agro-ecologie dat die daar echt wel een soort van hoeksteen voor kan vormen om die doelen ook te bereiken.

De term agro-ecologie is al een paar keer gevallen. Wat houdt dat precies in?

Dat is juist die combinatie landbouw en natuur doorheen heel het ecosysteem terug herstellen in al zijn geledingen, zowel naar de natuur toe als naar de landbouw toe.

En dat betekent ook dat je niet alleen landbouwgewassen op een plek zet. Maar dat er daar ook rondom en tussendoor stroken gras, kruiden en bomen zijn. Dat die combinatie daar meer is. De bomen die we daar gezet hebben hadden niet alleen de functie als voederbomen. We merkten op dat onze percelen te groot waren en die zagen in dat droog klimaat veel te veel af.

Die liggen daar open en bloot. Dat is ook groenteteelt dat wij doen. Dat is heel kwetsbaar voor heftige zonnestralen als het zo warm en en droog is. We hebben dan onze percelen kleiner gemaakt en bomen tussen gezet. Zodat die groenten ook meer schaduw krijgen en het klimaat milder wordt.

Op de duur creëer je, als je dat met veel boeren naast elkaar doet, een ander microklimaat op kleine schaal. Als iedereen dat doet in België krijgen we een groter gebiedseffect.

Het is ook dat idee dat we naar voor willen schuiven. We hebben nu een soort versnelling nodig, een soort verbreding om die goede effecten daarvan te bekomen. Want natuurlijk één bioboer of een agro-ecologische boer tussen boeren wiens land niet beschaduwd wordt. Dat gaat dan niet zo'n groot effect hebben.

Als bioboer zijn wij genoodzaakt om meer geld te vragen voor onze producten. Omdat we alle productieprocessen goed willen doen. Rekening houdend met onze omgeving en het uitbouwen van een duurzaam systeem. En daar staat een kost tegenover. Maar als je naar de industriële landbouw kijkt, dan staat daar ook een kost tegenover die veel hoger is, want we zijn onze bodems aan het verliezen. We zijn ons milieu aan het kapotmaken en dat wordt niet doorgerekend in die prijs.

Dat is heel korte termijn, nu kost dat geen geld, maar straks gaat het ons een pak geld kosten en nog veel erger dan dat als we niet opletten. Als we nu niet ingrijpen... Het is 5 voor 12.

Het een kost voor de maatschappij. Dat is het aan het worden.

Dus de verantwoordelijkheid ligt deels bij de landbouwer die anders moet gaan kijken en luisteren naar het land, deels bij de overheid om daar de juiste tools en kennis te geven aan de landbouwer en de sensibilisering van de consument, omdat hij ook wel moet gaan kijken naar andere oplossingen.

De kracht van de consument is niet te onderschatten. Als er niemand onze groenten wil kopen, hebben wij geen reden van bestaan. Dus door de keuze van je voeding maak je een vernieuwde wereld mogelijk en dat is vanachter je keukentafel. Het is zo simpel! Als jij beslist om geen vlees meer te eten waar de koeien soja van eten waardoor het Amazonewoud gekapt wordt. Op den duur wordt het niet meer gekapt want ze geraken hun soja niet meer kwijt. Het heeft geen zin meer allemaal. Dus gewoon door je simpele keuze van ik eet dit of ik eet dat niet.

Soms krijg je dan als antwoord, jama ik ben maar één persoon in de hele mensenmassa of een druppel op een hete plaat. Wat zeg je tegen die critici?

Ja, je bent één persoon, maar als iedereen zo denkt, gebeurt er niks. Als iedereen anders denkt, gebeurt er alles. Simpel antwoord. (lacht)

Dus het is geen argument. (lacht)

Nee en dat geeft mij ook hoop. We kunnen zoveel. Wij zijn ook maar één bioboerderij. 20 jaar geleden was dat een ruïne, een stort waar we begonnen zijn. Nu is dat een fantastische plek op 20 jaar tijd met een hele groep mensen die daar rond zitten. We hebben ook een coöperatie met mensen die ons steunen.

We kunnen ze veel. We zijn zo sterk als mens. Maar we moeten durven springen, durven zoeken, durven vragen en we moeten ook wel een klein beetje ondersteuning krijgen. Want zonder gaat het zeker ook niet. Wij hebben een voortrekkersrol daarin, maar niet iedereen heeft die courage om dat op die manier te doen. Dus we willen wel ergens als voorbeeldfunctie dienen, maar er moeten ook gemakkelijkere instapmogelijkheden zijn om hetzelfde te verwezenlijken.

Ik lees ook, in jullie memorandum van Bond Beter Leefmilieu dat voeding een basisrecht is. Maar dat die voeding wel gezond en duurzaam moet zijn en dat dat eigenlijk de gemakkelijkste keuze voor iedereen moet worden. Wat zijn beleidsstappen die daarin genomen kunnen worden om dat de gemakkelijkste keuze te maken?

Een van de elementen hebben we misschien al kort besproken en dat is de prijszetting. Het is een element dat vaak ook in discussies voorkomt van kijk, een burger is niet hetzelfde als een consument. Een burger zal zeggen, ja, wij willen naar een duurzaam systeem. Ja, die landbouwer die moet een goed inkomen krijgen. Totdat die voor dat winkelrek staat. En dan maakt die andere keuzes. En ik denk dat hoe meer geïnformeerd dat iemand is, hoe beter. En dat noemen we ‘voedselgeletterdheid’. Dat is misschien nieuw voor velen.

Maar kennis over het systeem, het voedsel, waar het vandaan komt, hoe het geproduceert is. Dan denken we dat die geletterdheid en die kennis ook wel een stukje overtuiging gaat geven om toch wel dat dubbeltje richting die andere kant te laten vallen en andere keuzes te gaan maken.

Dat is één ding. Er zijn ook gemeentes en steden bezig met een voedselbeleid waar dat ze bijvoorbeeld gaan kijken naar voedselomgevingen. Hoe zit het rond een school? Is daar eigenlijk wel een aanbod van groenten en fruit of lopen kinderen gewoon recht de snoepwinkel binnen. Dat is kort samengevat. Misschien een beetje bij het haar getrokken maar het is dat idee dat wordt uitgewerkt. Dus dan hebben we de prijs, dan hebben we het aanbod.

En dan ook de kennis zoals An al heeft vermeld, van kinderen, van ouders van: wat is een gezonde maaltijd? Dat is 3 en ik denk ook de de gezondheidsvoordelen, niet alleen voor het individu, ook op vlak van de maatschappij. Ik denk als we zouden berekenen welke gelden er vrijkomen als we bepaalde kankers minder zouden moeten gaan verzorgen of dat die minder zouden voorkomen. Ja dan krijg je plots een budget ter beschikking. En wij zeggen, kijk dat budget, dat moet nu naar die andere systemen gaan. Dit zorgt voor een soort preventie door naar die dingen toe te gaan werken.

Jij wordt er nog iets aan aanvullen An.

Schoon verhaal. In Knokke/Blankenberge is er een hospitaal dat zich verbonden heeft men een bioboer en die zegt, gij levert mij heel het jaar groenten. De kok van het hospitaal was nogal overtuigd en die heeft dat helemaal opgepakt. Die neemt alles af wat die boer kweekt en maakt daar gezond eten van voor zijn patiënten.

Ik heb ook al in het hospitaal gelegen. Ik ben blij dat ze er zijn hoor. Maar het eten en hospitalen daar genees je echt niet van.

Ja, het is een heel mooie oplossing. Dus eigenlijk moeten we gaan kijken van, wat is er nou rondom ons en hoe kunnen we dat gaan benutten.

Bij de opleiding biolandbouw wordt op het einde van het laatste jaar een berekening gemaakt. Ze moeten op basis van een voedingspatroon gaan kijken hoe de landbouw in België eruit ziet als iedereen zou eten zoals ik en is er dan genoeg plaats daarvoor?

En, ze komen erop uit dat we met de huidige landbouwgrond in Vlaanderen iedereen in Vlaanderen kunnen voeden. Op alle vlakken.

Ik denk dat de overheid daar een keer werk van moet maken. Door te werken met lokale voeding dat niet van overal in de wereld moet komen. Dat is ook alweer een kost en het milieu gespaard.

Doe gewoon wat we hier kunnen en we gaan rond geraken.

Ja, en daar zie ik wel ook een link met wat we ook in het memorandum eventjes benoemen ivm de teeltvrijheid. Want wat jij beschrijft is een soort voorzien van een voedingspatroon voor de invulling ervan voor een bepaalde bevolking. Maar op dit moment wordt de landbouwer eigenlijk getriggerd door de prijs die hij kan krijgen voor een bepaald gewas. En dan zet hij dat gewas.

Dus hij gaat niet zomaar kijken wat de bevolking nodig heeft en dat ga ik telen. Nee, want hij loopt het risico dat hij daarmee niks verdient. Dus dat vraagt een heel andere aanpak en een heel andere sturing. Dus dan willen wij daar vanuit Bond Beter Leefmilieu ook graag de milieukosten, die er op dit moment is bij sommige teelten, ook gaan bij betrekken.

Sommige gronden, sommige hellingen, sommige plekken zijn niet geschikt om bepaalde teelten te gaan zetten, dus in die zin is er ook wel enige sturing nodig of kennis of bereidheid om die teelt dan niet te zetten. Dus dat zijn principes die heel moeilijk liggen in discussies met landbouwers. Omdat zij zeggen, wij verdienen al zo weinig.

Wij willen dan ook kunnen op de kar springen als een bepaalde opportuniteit zich aandient. Wat helemaal begrijpelijk is. Dus daar moeten we toch wel naar een systeemverandering streven.

Alles gaat rond afzet Als je niet weet waar je jouw producten kwijtgeraakt. Dan verlies je gewoon heel uw waardigheid als boer en heel uw inkomen, zo simpel is het.

Als boeren weten dat hun afzet is verzekerd. Pak dat je een lokaal systeem uitwerkt, waar dat je effectief vaste afspraken hebt, dat je weet als boer ik graag mijn producten daar kwijt tegen een goede prijs.

Dat is een heel andere manier van werken. Dat is hetzelfde met ons. Het feit dat wij een groente-abonnement opstarten en we hebben 250 abonnees. Dan moeten we heel het jaar door zoveel groenten zetten en weten we ook dat we iedere week we zoveel binnenkrijgen aan inkomen. Dat staat vast en dat brengt zoveel rust op uw bedrijf.

Er zijn ook nieuwe systemen zoals Community Supported Agriculture waarbij het bedrijf 200 mensen zoekt die zich inschrijven bij het begin van het seizoen. En ze schrijven zich in voor een bepaald bedrag. Een bepaald bedrag van de totale kost van het seizoen, eigenlijk de loonkost van de boer, de productiekost van de gewassen en in ruil daarvoor mogen ze een heel jaar komen oogsten en op die manier draag je eigenlijk mee, een stuk het risico van de boer ook, want sommige dingen gaan wel of niet beter lukken.

Maar je deelt ook in de rijkdom. Als er dan iets veel beter lukt, heb je dat ook mee naar huis, dus dat is een heel galant systeem om zowel loonzekerheid voor de boer te geven als een verbinding tussen boer en consument te genereren.

Ja, want als bijkomend argument hebben wij recent een CSA-bedrijf gezien in het Leuvense die daar ook nog aan toevoegde, een soort van prijsvariatie naar gelang zeg maar de rijkdom van de klant. Dus binnen die kleine groep klanten was er dan wel bereidheid om daar een variatie in toe te passen en om bijvoorbeeld een alleenstaande mama met 3 kindjes een andere prijs aan te rekenen dan een gepensioneerd koppel die zegt van, wij zijn met ons tweetjes en wij kunnen ons een bepaald bedrag veroorloven.

En dan krijg je het hele sociale verhaal in de landbouw terug.

Ja, en dat is dan fijn om te zien dat dan door dat begrip dat er ook verbondenheid ontstaat zowel naar de landbouwer als ook onderling.

En dat biedt ook wel een stukje het antwoord op wat je daarnet ook vroeg. Dat zijn dingen die dan wat organisch ontstaan doordat mensen dichter betrokken zijn met elkaar.

Verbinding, dat gaat ons redden. Verbinding met wat we nodig hebben en met elkaar.

Fantastisch mooi. Verbinding redt mens en natuur. Heel mooie noot om op te eindigen. Ineke en An, bedankt voor het boeiende gesprek.

Ik heb ontzettend veel zin in duurzame groentjes op dit moment. Liefst nog van de Zonnekouter. Dank jullie wel om hier te zijn en heel veel succes nog.

Bedankt voor het luisteren. Je vindt deze en alle andere afleveringen terug op bondbeterleefmilieu.be/podcast of via je favoriete podcastplatform. Deel ze met vrienden en familie, want enkel samen maken we het verschil.