Το θεατρικό έργο «Κούρος» του Νίκου Καζαντζάκη είναι ένα φιλοσοφικό δράμα που διαπερνά την Ιστορία, τη μυθολογία και την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου. Γραμμένο τη δεκαετία του 1940, σε μια περίοδο ταραχής και βαθιάς προσωπικής αναζήτησης για τον συγγραφέα, το έργο αναδεικνύει τον διαχρονικό αγώνα του ανθρώπου να υπερβεί τον εαυτό του και να πλησιάσει το ιδανικό. Στο κέντρο του βρίσκεται η εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στη σάρκα και το πνεύμα, την ανάγκη και την υπέρβαση, το άτομο και τη συλλογική μοίρα.

Η υπόθεση τοποθετείται στην αρχαία Κρήτη, σε έναν τόπο μυστικιστικό, σχεδόν εξωπραγματικό, και ακολουθεί τον νεαρό Κούρο, έναν έφηβο μυημένο στην τέχνη, που αντιπροσωπεύει την αθωότητα, την ομορφιά και την πνευματική αναζήτηση. Ο Κούρος δεν είναι απλώς πρόσωπο, είναι σύμβολο. Αντιπροσωπεύει την αέναη επιθυμία του ανθρώπου να αγγίξει το απόλυτο, να χαράξει μια πορεία ατομικής τελείωσης.

Οι χαρακτήρες είναι ελάχιστοι αλλά βαθιά σχηματισμένοι. Πλάι στον Κούρο, δεσπόζει η μορφή του Ιερέα, φωνή της παράδοσης και της αυθεντίας, που εκπροσωπεί το δόγμα, τον φόβο και τον συντηρητισμό. Η Κόρη, η γυναικεία παρουσία στο έργο, αποτελεί μια αντανάκλαση του πόθου και της σύνδεσης με το γήινο. Μέσα από τις μεταξύ τους σχέσεις ξεδιπλώνεται το κύριο δίλημμα του έργου: να ζήσει κανείς με ασφάλεια ή να ρισκάρει όλα για το άγνωστο ιδανικό.

Το ιστορικό και πολιτισμικό υπόβαθρο του έργου είναι βαθιά ελληνοκεντρικό, αλλά ταυτόχρονα παγκόσμιο. Η επιλογή της μινωικής εποχής δεν είναι τυχαία· πρόκειται για μια εποχή κατά την οποία, κατά τον Καζαντζάκη, το πνεύμα και η τέχνη βρίσκονταν σε ισορροπία.

Όμως, το έργο φέρει εντός του και την αγωνία της μεταπολεμικής Ευρώπης, τον εσωτερικό διχασμό ενός κόσμου που αναζητεί και πάλι νόημα. Η φιλοσοφική διάσταση είναι εμφανής: επηρεασμένος από τον Νίτσε, τον Βούδα και τον Χριστό, ο Καζαντζάκης πλάθει έναν κόσμο όπου το «γίγνεσθαι» είναι πιο σημαντικό από το «είναι». Το έργο ανέβηκε πρώτη φορά στη θεατρική σκηνή στο εξωτερικό το 1958, σε μια διασκευή για το γαλλικό κοινό, ενώ στην Ελλάδα παρουσιάστηκε αρκετά αργότερα, το 1980, όταν πια είχε εδραιωθεί η αξία του Καζαντζάκη ως θεατρικού συγγραφέα. Το ελληνικό ανέβασμα υπήρξε πρόκληση για τους σκηνοθέτες, λόγω του λιτού αλλά φιλοσοφικά φορτισμένου λόγου και της ανάγκης ισορροπίας ανάμεσα στο μύθο και το δράμα.

Ο θεατής φεύγοντας από την παράσταση δεν φέρει μαζί του εύκολες απαντήσεις· φεύγει φορτισμένος, συγκινημένος και σκεπτικός. Ο «Κούρος» δεν προσφέρει κάθαρση με την κλασική έννοια· αντίθετα, αφήνει ανοιχτά ερωτήματα: Ποιο είναι το καθήκον μας απέναντι στον εαυτό ας; Πόσο μακριά μπορούμε να φτάσουμε στην αναζήτηση του ιδανικού; Είναι η ομορφιά σωτηρία ή παγίδα;

Ο Νίκος Καζαντζάκης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες του 20ού αιώνα, υπήρξε πολυπράγμων και ανήσυχος στοχαστής. Εκτός από την παγκοσμίως γνωστή του «Αναφορά στον Γκρέκο», την «Οδύσσεια» και τον «Ζορμπά», άφησε πίσω του πλούσιο θεατρικό έργο, στο οποίο συνδυάζει φιλοσοφία, λυρισμό και τραγωδία. Ο «Κούρος» αποτελεί ένα από τα πιο πνευματικά του δράματα, λιγότερο γνωστό αλλά εξαιρετικά βαθύ, που αντανακλά τη συνεχή του πάλη να εκφράσει την ανθρώπινη ψυχή στην πορεία προς το φως.

Βιβλιογραφικές και παραστασιακές αναφορές:

 Καζαντζάκης, Ν. (2008). Θεατρικά. Αθήνα: Εκδόσεις Καζαντζάκη (περιλαμβάνει το έργο «Κούρος»).

 Στεφανίδης, Μ. (1980). Το θέατρο του Καζαντζάκη: Ιδεολογία και σκηνική πράξη. Αθήνα: Καστανιώτης.

 Χρηστάκης, Ε. (2022). Η φιλοσοφική διάσταση στο θέατρο του Ν. Καζαντζάκη. Περιοδικό "Νέα Εστία", τεύχος 1958.

 Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (1980). Πρόγραμμα παράστασης «Κούρος» σε

σκηνοθεσία Μίνου Βολανάκη.

 Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη: https://kazantzakis