In deze aflevering vertellen Mehtap Garipoğlu en Esther Matze over Mensa Mensa, de openbare kantine en keuken in Rotterdam-Zuid die het concept van "voedsel als basisvoorziening" in de praktijk wil brengen. De website van Mensa Mensa: https://mensa-mensa.nl/

Kijktip: De Keuringsdienst van Waarde heeft heel veel interessante afleveringen gemaakt over de productie van ons eten, maar eentje die ik hier speciaal wil tippen, ging over de toevoeging van cellulose (houtvezels) aan verwerkt voedsel, om zo de Nutri-scores op te krikken. En de documentaire Cow (2021), over de bio-industrie door de ogen van één specifieke koe, is op het moment van publiceren te zien via verschillende grote on demand-platforms.

Doe-tip: als je er op tijd bij bent, kun je nog naar de expositie Food for Thought in het Scheepvaartmuseum gaan (t/m 5 januari 2025).

En ja, mensen die ook naar de podcast Man met de microfoon luisteren, herkennen de inspiratie achter het telefoongesprekje aan het begin van deze aflevering :) Nog nooit van gehoord? Begin eens met de Sheffield-serie.

Illustratie door Lakku Platz. Muziek en geluidseffecten via Pixabay.

Dus dat gerecht wat we heel vaak hier maken, het is gevulde aubergine. Een Turks gerecht eigenlijk.

Dus aubergines die gaan gesmeerd worden en in de oven.

In zijn geheel. We doen het op 180, 190 graden.

10 minuten denk ik, dat is genoeg.. ja, ik kook nooit met tijd, dus dat is gevoel altijd, haha.

En als ze in de oven zitten gaan we de vulling klaarmaken. Dat is heel veel uitjes,

paprika en tomaat en kruiden - peper, zout sowieso, maar verse munt kan bij en peterselie.

Dus dat.. pas als de vulling zeg maar klaar is, en pas aan het eind doen we die kruiden erin, dus gaan we niet meer meepakken, dan blijven ze wat stevig.

En als aubergines klaar zijn, dan gaan we aubergine in het midden, zeg maar z'n buikje openmaken…

Hè, oh, ik word gebeld door mijn moeder.

Hé mam, sorry, ik zit eigenlijk midden in een podcastaflevering nu.

Ja, maar daar bel ik je wel voor.

Oh?

Ja, want ik zat dus te luisteren, maar ik ging

even twijfelen of ik nou wel naar de goede serie zat te luisteren.

Oh?

Ja want het klinkt heel gezellig, zo’n kookprogramma, maar je was toch bezig met mensen die het systeem aan het uitdagen zijn.. toch?

Jaaa, ja, oh nee maar dat gebeurt hier ook wel hoor.

Ohja?

Ja! Nee dat vertel ik straks, maar.. laten we anders even het recept afmaken.

Want anders zit straks iedereen met die aubergine en dat open buikje. En dan weten ze niet wat ze ermee moeten.

Oké?

Nee oké.. Oké, nou dan hoor ik het nog wel.

Oké, doei!

Doei doei.. doei doei Emma

...en dan gaan we die vullen met die vulling. En dan maken we met tomatenpuree en water zo'n sausje.

En die komt daar overheen. En dan gaat die weer terug in de oven.

Even tien minuutjes. Dat de aubergine helemaal gebakken is.

En de vulling ook. En ja, achteraf wat verse kruiden,

zoals peterselie, er overheen strooien. En dat is klaar.

Dus dat is het.

Dit is Wie dan wel. De podcast over mensen die met hun concrete acties de status quo uitdagen.

Vandaag: koken tegen het kapitaal.

De kok die net haar recept voor gevulde aubergine met ons deelde is Mehtap Garipoglu. Zij werkt in Rotterdam Zuid in de keuken van Mensa Mensa.

Ik ben Mehtap. Mijn rol bij Mensa Mensa is eigenlijk van alles. Ja ik doe alles wat er gedaan moet worden,

van koken tot schoonmaken. We geven ook workshops of meal preps. daar doe ik ook mee.

We hebben kantinegedeelte, waar ik dan ook heel vaak achter sta.

Het is zo'n beetje wie daar op die dag aanwezig is en wie de keuken runt of de kantinekant runt.

Dus ik doe van alles, van alles en nog wat eigenlijk.

En Mensa Mensa, op de eigen site omschreven als een openbare kantine en keuken, is opgericht met een duidelijke ideologische visie.

Dat elk mens recht heeft op gezond goed eten en betaalbaar eten. Daar staan we voor.

Zelf begon Mehtap al heel jong met koken.

Ik kookte al met tien jaar, omdat ik heel vaak alleen was. Tot mijn tiende heb ik wel in een gezin gewoond, maar daarna heel vaak alleen met één oudere zus.

En mijn eerste gerechten waren altijd eitjes bakken.

Dus zo ben ik begonnen. En ik heb heel veel interesse in koken. Ik hou van koken.

Dus daarom heeft dat zich eigenlijk ontwikkeld. Ik kijk bij iedereen.. Als ze aan het koken zijn, kijk ik mee.

Het maakt niet uit welke keuken het is.

Bij Mensa Mensa deelt ze haar passie voor koken op verschillende manieren. Er zijn betaalbare maaltijden te koop, die zij samen met haar collega's bereidt.

Maar er worden ook kookworkshops gegeven. Want voor Mehtap is zelf kunnen koken een belangrijke vaardigheid.

Het is wel een plus als je het kan. Je hoeft geen ster in te worden, maar je moet wel, vind ik, als persoon voor jezelf iets lekkers kunnen maken.

Dat vind ik wel belangrijk. Dus niet als je trek hebt in een soep bijvoorbeeld...

dat je het elke keer bij een supermarkt moest halen... of bij iemand anders.

Maar dat je het ook zelf kan maken. Dat is wel belangrijk. Dat vind ik wel.

Dat heeft ze haar kinderen ook meegegeven in de opvoeding.

Ik denk het wel dat ze het van me geleerd hebben. Ja, zeker. En ze kunnen dat ook allemaal heel goed.

En het is ook vanuit huis, zeg maar, toen ze nog klein waren, we hebben altijd heel gezond gegeten.

Ik ben van dat gezond eten en kook veel met groenten.

Dus nooit afhaalmaaltijden of kant-en-klare maaltijden. Wat ze toen natuurlijk niet zo leuk vonden, ze wilden toch een frietje of iets anders erbij en dat was bij ons nooit.

En nu waarderen ze het en zijn net als ons elke dag verse maaltijd op tafel zetten, dus dat doen ze nu wel.

Voor 5 euro heb je in de kantine van Mensa Mensa al een goed gevuld bord eten met verschillende

gerechten die Mehtap met haar collega's bereidt. En als je het je kan veroorloven, is de suggestie

om bijvoorbeeld 1 of 2 euro extra af te rekenen... om zo te helpen de betaalbaarheid voor iedereen in stand te houden.

Ik schoof ook aan in de kantine en kreeg op mijn okergele bord:

koolbladeren gevuld met rijst, courgette en pompoen uit de oven, een linzenschotel met hazelnoot en spinazie... en een salade van komkommer, tomaat, sla en rode ui.

Want ligt er iets op mijn bord wat jij gemaakt hebt?

Koolbladeren, gevulde koolbladeren met rijst en kruiden. Die heb ik gisteren klaargemaakt.

En salade heb ik gemaakt.

Lekker.

Ja, we koken eigenlijk met seizoengroenten wat er is. En dan maken we daarvan zeg maar gerechten.

En nu is het seizoen voor kool en inderdaad courgette.

Dat wordt nu heel veel gebruikt. En aardappel, zoete aardappel, pompoen, dit soort dingen.

Nou het is heerlijk.

Eet smakelijk.

Dank je.

De kantine van Mensa Mensa ziet er gezellig uit. In het midden van de ruimte staat een lange tafel met een felgekleurd bloemenkleed.

En de wanden zijn geschilderd in warme kleuren. Naast vrolijke sierbordjes hangen er ook allerlei posters aan de muur.

Die laten zien dat Mensa Mensa een plek met een missie is. Ik vroeg Esther Matze, co-directeur van

de stichting achter dit initiatief, om de posters te beschrijven. Ja, wat zien we hier onder andere aan de muur hangen?

Nou, we zien een poster waar staat: goed voedsel moet een basisvoorziening zijn.

Net zoals drinkwater, kinderopvang, openbaar vervoer, de bibliotheek,

onderwijs. Eigenlijk sociale huisvesting is ergens ook een soort basisvoorziening.

Er is een poster met allemaal protestbordjes. Wij zijn het zat, eten is leven. En dan staat een protestbordje ook met de winst doorgestreept en dan vooruitgang.

En daaronder staat de tijd om de macht terug te pakken. En dat betekent natuurlijk: niet de multinationals die moeten het bepalen, maar wij burgers zelf.

Een openbare kantine en keuken voor betaalbaar goed eten. En dan staat er eigenlijk wat we allemaal doen. Dat is catering, kinderkookles, 100% halal, meal prep en takeaway.

En daarom zijn we Mensa Mensa gestart. De eerste basisvoorziening voor betaalbaar goed eten in Nederland.

Dat willen we zijn.

Met Esther ging ik verder in gesprek over wat dit voor haar inhoudt.

Ik ben Esther, Esther Matze. Ik woon in Rotterdam. En ik ben nu anderhalf jaar werkzaam bij Stichting Public Food.

En Stichting Public Food zijn Floris, mijn compagnon en ik. En Mensa Mensa is weer een onderdeel van Stichting Public Food.

We hebben een, noem het een restaurant, een kantine. Bedoeld voor iedereen.

Maar we zitten in een wijk waarbij zeker 80% van de inwoners een basisniveau inkomen heeft.

Of een uitkering. Nou, weinig te besteden, een multiculturele wijk. Dus we hebben heel erg gekeken van waar zitten we en wat gaan we juist doen, ook voor mensen met een klein budget

.

Omdat daar ook vaak het probleem ongezond eten is.

Mensen die het gewoon heel krap hebben, die hebben gewoon zoveel issues met: hoe kan ik de huur betalen? Hoe kan ik de kinderen gekleed naar school krijgen?

Hoe kan ik überhaupt eten op tafel krijgen? Dus we merken dat daar heel erg speelt. Dat gezond eten een stap nog verder is dan überhaupt eten op tafel zien te krijgen.

Mensa Mensa laat zien dat je met elkaar gezonde maaltijden kan koken.

En dat dat in ieder geval goedkoper is dan dat je dat in je eentje allemaal moet bolwerken.

En daar zit ook een heel groot sociaal aspect bij. Dus we hebben die keuken. We hebben een deel verbouwd.

Zodat we naast een productiekeuken waar we heel veel workshops ook doen. En heel veel cateringen.

En ook op locatie. We hebben schoollunches gedaan het afgelopen seizoen.

Dat we ook gewoon open kunnen zijn. En dat mensen ook gewoon altijd binnen kunnen lopen tussen

negen en zeven om of afhaalmaaltijden dan wel bij ons komen eten.

Bij Mensa Mensa kun je dus niet alleen komen om te eten, maar ook om zelf te koken.

Ze organiseren onder andere zogenaamde meal prep workshops. En ja, meal prep, dat is dus een beetje een trendy Engelse term waar vast ook wel een

goede Nederlandse variant voor bestaat, maar zoals zoveel termen uit het Engels: eerst denk je ze nog ironisch te gebruiken, en voor

je het weet heb je zelf ook al 'meal prep' op je to-do-list gezet - of op je takenlijstje, nou ja, sorry taalpuristen, jullie horen het al, er is geen redden meer aan.

Maar hoe het ook zij, er zijn genoeg mensen in Rotterdam-Zuid die er wel oren naar hebben om samen te meal preppen in de keuken van Mensa Mensa.

Wij geven nu twee keer in de week en we kunnen naar drie keer in de week,

want we hebben een crowdfunding gedaan voor een derde keer en dat hebben we binnengehaald,

dus nu kunnen we drie keer in de week meal prep workshops geven

en dat betekent dat je met tien deelnemers veelal mensen uit de wijk die komen daarop af en een klein budget, of die een klein

budget te besteden hebben, onder begeleiding van een kok kook je drie volledige maaltijden voor

10 euro per deelnemer. En je kookt drie uur lang met z'n allen. Dus met z'n tienen ongeveer, voor elkaar en met elkaar.

En na afloop eet je met elkaar. En heb je allemaal bakjes meegenomen van thuis.

En kan je meenemen voor zoveel jij nodig hebt. Dus heb je een gezin voor vijf, neem je voor vijf personen mee.

Het kost nog steeds een tientje. Ben je alleen en je hebt zoiets van ik wil de buurman een keer uitnodigen.

Prima, dan neem je voor twee personen mee. En ja, wij kijken niet naar je inkomen en we kijken ook niet

naar: met hoeveel mensen woon je eigenlijk.

En Esther verwees eerder al naar het sociale aspect van dit initiatief, want deze workshops brengen mensen ook samen.

Nou, ik denk dat dat samen koken, ja ik merk het hier iedere keer weer dat een, nou niet het

belangrijkste deel, maar een heel groot deel is het sociaal zijn.

Dus we hebben best mensen die geïsoleerd zijn. We hebben eigenlijk veel toch alleenstaande vrouwen met één, twee, drie, vier, eentje vijf kinderen.

Ja, dan is je dagtaak: kinderen. Dus je ziet weinig anderen, denk ik. Je hebt weinig tijd.

Dus dat sociale wat je dan hier in die drie uur hebt. Plus de hoeveelheid eten wat je daarmee produceert met elkaar, ja, dat is natuurlijk fantastisch.

Als je echt keukenplekken hebt waar je dat kan doen. Want dan ben je drie uur tijd kwijt. Nou, de kinderen zitten op school. Het begint om half tien tot half één. Je haalt ze weer van school. Maar je hebt dus wel gewoon voor drie en soms vier, vijf porties eten.

Of.. niet porties, maaltijden heb je bij je. Dus dat scheelt per dag ook weer heel veel tijd.

En je hebt je verhaal kunnen vertellen tegen je maatje waarmee je kookt, dus ik denk dat die impact is heel groot.

Waar samen koken in een bepaald opzicht tijd kan besparen, zorgt het er voor sommige deelnemers ook voor dat ze juist meer zorg en aandacht besteden aan hun eten dan ze normaal doen.

We hebben ook echt wel een aantalmannen in de.. als deelnemer, dat is ook echt te gek. Ook veel alleenstaanden.

Dus ja, we hebben veel alleenstaande mensen. Die het dus moeilijk vinden om dat voor zichzelf te doen.

Toch snel een pizzaatje bestellen. Ik vind koken in mijn eentje voor mezelf, ben ik ook veel simpeler dan dat ik met z'n tweeën eet.

Of met vrienden. Of familie. Dus ik snap helemaal hoe dat in elkaar zit.

Maar meer tijd voor koken. Wat eigenlijk zo'n belangrijk onderdeel zou moeten zijn van je dag of van je leven.

Ja, dat zou ik heel erg kunnen waarderen als dat zo is. Ja, ik zou het fantastisch vinden als we heel veel community keukens zullen hebben. Zouden hebben, en waarbij je de ingrediënten goedkoop kan inkopen met elkaar.

Ook veel meer, kijk nu bedenkt de kok hier, bedenkt drie gerechten.

Maar misschien dan ook veel meer een community of dat met elkaar bedenken.

Of drie vrouwen, deelnemers die bedenken dat zelf. En daarop inkopen en dat met elkaar gaan maken.

Deze aflevering wordt niet gesponsord door YFood. Het miljoenenbedrijf, voor een groot deel in handen van Nestlé, dat maaltijdvervangers in een flesje verkoopt. En daar op heel veel plekken online reclame voor maakt.

Ja ik vind zo'n YFood, ja ik heb daar dus helemaal niks mee. Ik heb ooit eens een

vriendje gehad die had ook zoiets van: het is dat je moet eten, maar het liefste zou ik

gewoon het in een pil nemen of zo. Weet je, gewoon dat idee, ja ik ken dat

helemaal niet. Ik hou én van koken en ik vind eten heel leuk, ik vind eten heel

lekker, ik vind het heerlijk ook om uit eten te gaan, dus om verwend te worden.

Nee, ik ken dat helemaal niet. Maar ik zou het verschrikkelijk vinden als we alleen maar op de pillen zouden eten.

In plaats daarvan hier nog even een culinaire tip van Mehtap.

Ik vroeg haar wat haar geheime ingrediënt is om alles lekkerder te maken.

Ik denk bij mij, dus een van mijn lievelingskruiden is verse munt.

Die gebruik ik heel veel. Dus dat maakt het wel...

Droge munt en verse munt, dus die gebruik ik heel veel.

Munt dus. Koop weer eens munt. Of kom een keer lekker eten bij Mensa Mensa.

Mensa Mensa en moederstichting Public Food willen dus toewerken naar een samenleving waarin gezond eten als basisvoorziening voor iedereen toegankelijk is.

Wij strijden tegen het hele voedselsysteem, hoe het is georganiseerd in Nederland op z'n minst,

maar ook heel West-Europa waarschijnlijk. Omdat we het raar vinden dat het gezonde eten dan wel het eten überhaupt uitgeeft is aan de commerciële markt.

En niet de overheid die dat reguleert. Wat ze wel doen bijvoorbeeld met drinkwater.

Dus drinkwater, daar pompt de overheid ook heel veel geld in, in zuiveringsinstallaties

en pompen en iedereen thuis kan drinkwater drinken. We hebben schoon drinkwater. En omtrent gezond eten

is er dus helemaal niks geregeld. Sterker nog, dat is weggegeven of uitgegeven aan de commerciële

markt. Dat betekent dat het helemaal niet toe doet of het gezond is of niet, maar dat er geld mee verdiend moet worden. Dat is in een notendop, zeg maar, Stichting Public Food.

Dus we voeren campagnes. We kloppen aan bij multinationals. We willen mensen bewust maken van de overheid.

We willen heel graag dat het in de Kamer komt. Dat het op de agenda komt.

En dat het eigenlijk nationaal veel sterker op de kaart gezet gaat worden.

Zodat er ook daadwerkelijk iets aan gedaan kan worden. Omdat als je gezonder eet en je je gezonder voelt, dat ook weer een enorme reeks aan voordelen gaat opleveren.

Qua gezondheidszorg, qua concentratie, misschien qua leerprestaties,

noem maar op, waar we nu allemaal een beetje dweilen met de kraan open doen.

In plaats van bij de kern aan te pakken waar sommige problemen zitten.

Een van de argumenten waar marktwerking vaak mee wordt verdedigd, is dat die ons zoveel keuzevrijheid oplevert.

Anders hadden we nu bijvoorbeeld niet kunnen kiezen uit twaalf soorten vla. Maar Esther heeft er zo haar twijfel bij wat al die extra keuzes toevoegen, en hoeveel keuze er daadwerkelijk is.

Ik was.. al wel dertig jaar, iets langer, geleden in India, een half jaar.

En in die tijd had je geen import daar. Dus geen cola. Ze hadden hun eigen cola. En dat was gewoon maar één soort.

En ik moest daar een keer tandpasta kopen. En ik kreeg gewoon tandpasta, klaar.

En ik vond dat zo fijn. En toen kwam ik in Nederland. En toen moest ik ook een keer tandpasta.

En toen... Ik moest huilen in het Kruidvat. Omdat al die tandpasta's... Ik werd er een soort van helemaal raar van.

Dat ik dacht: Ja, dit slaat ook gewoon helemaal nergens op. Dus keuzevrijheid? Ja, want ik vind het ook weer ingewikkeld van... hé, als er één keuze is, ja, dan moet die wel echt heel gezond zijn... want anders dan vind ik het, wie bepaalt dat dan?

Maar zo ontzettend veel, mensen worden daar ook helemaal gestrest van...

en de commercie of de reclame speelt daar natuurlijk enorm op in. Dus ja, keuzevrijheid, we hebben een enorme keuzevrijheid in die zin.

Maar ook weer helemaal niet. Want er wordt voor je gekozen door de verleiding, eigenlijk wat je gaat eten.

En de mensen die tijd hebben of ruimte in hun hoofd, omdat ze misschien minder stress hebben om de touwtjes aan elkaar te knopen,

die kunnen heel bewust keuzes maken. Maar heel veel mensen hebben gewoon geen keuze. Omdat het budget dat niet toelaat, omdat de ruimte in het hoofd het niet toelaat, omdat de kennis het niet toelaat.

Dus dan krijg je eigenlijk van, dan is dus voor de rijken zeg maar, is er een enorme keuzevrijheid omdat je

gewoon hele bewuste keuzes kan maken. En voor de mensen die dat niet zou hebben, ja vind ik het dus ondanks dat we enorm veel keuze hebben is daar helemaal geen keuze.

Om de maaltijden en activiteiten tegen toegankelijke prijzen aan te bieden is Mensa

Mensa op dit moment nog afhankelijk van financiële steun in de vorm van subsidies en donaties.

In de situatie waar Public Food naartoe wil, zou er structureel publiek geld worden geïnvesteerd in gezond eten,

zoals dat nu bijvoorbeeld ook voor scholen en bibliotheken gedaan wordt. Ik vroeg Esther hoe zij de rol van de overheid voor zich ziet in het ideale plaatje.

We zijn daar heel erg op hard aan het studeren, maar sowieso zouden de multinationals er tussenuit moeten.

In die zin, ze kunnen ook op een breakeven systeem meedoen, maar het is, ja het voelt heel erg over de

ruggen van de burgers geld verdienen. En iedereen weet het.

Zeker de multinationals. En dan zijn ze "heel goed bezig". Want ze hebben een "gezonde" reep op de markt gebracht.

Maar lees maar eens achterop. Het is niet zo. Snap je? Dus je wordt zo belazerd.

En ik kan daar niet bij dat dat mag. Dus daar kan de overheid zeker stokjes voor steken.

Ik denk dat de overheid gewoon een hele grote rol moet gaan spelen in het bekostigen van.

Dus dan hoeft het echt niet gratis wat mij betreft, maar wel heel betaalbaar. En voor iedereen toereikend.

En niet zo zijn dat gezond eten duurder is, nu, dan ongezond eten.

Dat is echt van de zotte. En ik weet natuurlijk de oud-communistische landen, die hadden veel meer volkskantines, veel meer volkskeukens.

En ook bijvoorbeeld Cuba, die heeft ook nog wel volksrestaurants.

Waar je heel goedkoop kunt eten. En dat is ook best heel lekker eten.

Dus ja, het bestaat. Maar hoe de overheid dat precies zou moeten doen, dat zijn we aan het proberen uit te werken.

Om dat ook als voorstel natuurlijk naar de Kamer te brengen. Naar politieke partijen, zodat zij dat op de agenda kunnen zetten. en het ook een idee achter zit dat het kan.

Dat het kan, maar ook dat het moet.

Dat was het voor deze week. Volgende week: het medicijn tegen monopolies. Ik hoop dat je dan ook weer luistert. Dit was Wie dan wel? Een onafhankelijke productie van mij, Emma Vogt. Met deze keer dank aan iedereen die de podcast aan anderen heeft aanbevolen. Ik voel me vereerd. En natuurlijk dank aan mijn ouders. Illustraties door Lakku Platz. Tot de volgende!